गुरुचरित्र अध्याय 41 में बताया गया है कि गुरु की कृपा से भक्त को सभी प्रकार की सिद्धियां प्राप्त होती हैं। यह अध्याय हमें सिखाता है कि हमें गुरु के चरणों में समर्पण करना चाहिए और उनकी कृपा प्राप्त करने का प्रयास करना चाहिए।
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
नामधारक शिष्य देखा । उभा राहोन सन्मुखा ।
कर जोडूनि ऐका । नमन करी साष्टांगीं ॥ १ ॥
जय जया सिद्धमुनि । तूं तारक या भवार्णीं ।
नाना धर्म विस्तारोनि । श्रीगुरुचरित्र निरोपिलें ॥ २ ॥
तेणें धन्य जाहलों आपण । प्रकाशविलें महाज्ञान ।
सुधारस गुरुस्मरण । प्राशन करविलें दातारा ॥ ३ ॥
एक असे माझी विनंति । निरोपावें आम्हांप्रति ।
आमुचे पूर्वजें कवणे रीती । सेवा केली श्रीगुरुची ॥ ४ ॥
तुम्ही सिद्ध महाज्ञानी । होतां श्रीगुरुसन्निधानीं ।
शिष्य जाहले कवणे गुणीं । निरोपावें स्वामिया ॥ ५ ॥
ऐकोनि शिष्याचें वचन । सिद्ध सांगे विस्तारुन ।
एकचित्तें करोनि मन । ऐक शिष्या नामधारका ॥ ६ ॥
पूर्वी कथा सांगितलें । जे कां श्रीगुरुसी भेटले ।
वासरग्रामीं होते भले । पूर्वज तुमचे परियेसा ॥ ७ ॥
तयाचें नाम सायंदेव । केली पूजा भक्तिभावें ।
त्यावरी प्रीति अतिस्नेह । आमुचे श्रीगुरुमूर्तीचा ॥ ८ ॥
तेथूनि आले दक्षिणदिशीं । गाणगापुरीं परियेसीं ।
ख्याति जाहली दाही दिशीं । कीर्ति वाढली बहुतेपरी ॥ ९ ॥
ऐकोनि येती सकळ जन । करिती श्रीगुरुचे दर्शन ।
जे जे मनींची वासना । पूर्ण होय परियेसा ॥ १० ॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । होते गाणगापुरीं ख्याति ।
नाम ‘ नृसिंहसरस्वती ‘ । भक्तवत्सल अवधारीं ॥ ११ ॥
तुमचा पूर्वज जो कां होता । ‘ सांयदेव ‘ नामें ख्यात ।
त्याणें ऐकिला वृत्तांत । महिमा श्रीगुरु यतीचा ॥ १२ ॥
भक्तिपूर्वक वेगेसी । आला गाणगापुरासी ।
आनंद बहु मानसीं । हर्षें निर्भर होऊनियां ॥ १३ ॥
दुरुनि देखतां गाणगाभुवन । आपण घाली लोटांगण ।
करीतसे दंडप्रणाम । येणेंपरी पातला ॥ १४ ॥
दंडप्रणाम करीत । गेला विप्र मठांत ।
देखिलें रुप मूर्तिमंत । परात्पर श्रीगुरुचें ॥ १५ ॥
साष्टांगीं नमस्कारीत । असे चरणीं लोळत ।
केशेंकरुनि पाद झाडित । भक्तिभावें परियेसा ॥ १६ ॥
करसंपुट जोडोनि । स्तुति करी एकोध्यानीं ।
त्रैमूर्ति तूंचि म्हणोनि । म्हणे श्रीगुरुस्वामियां ॥ १७ ॥
धन्य धन्य जन्म आपुलें । कृतार्थ माझे पितृ झाले ।
कोटिजन्म-पाप गेलें । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ १८ ॥
जय जया गुरुमूर्ति । परमात्मा परंज्योति ।
त्राहि त्राहि विश्र्वपति । नृसिंहसरस्वती स्वामिया ॥ १९ ॥
तुझे चरण वर्णावयासी । शक्ति कैची आम्हांसी ।
परमात्मा तूंचि होसी । भक्तवत्सला स्वामिया ॥ २० ॥
तुमच्या चरणाची प्रौढी । वसती तेथें तीर्थें क्रोडी ।
वर्णिती श्रुति घडोघडी । ‘ चरणं पवित्रं विततं पुराणं ॥ २१ ॥
त्रैमूर्तीचा अवतार । मज दिससी साक्षात्कार ।
भासतसे निरंतर । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥ २२ ॥
‘ ब्रह्मा ‘ तूंचि केवळ । हातीं दंड कमंडल ।
अमृत भरलें सदा जळ । प्रोक्षितां प्रेतासी जीव येती ॥ २३ ॥
दंड धरिला याकारणें । शरणागतातें रक्षणें ।
दुरितदैन्य निवारणें । भक्तवत्सल तूंचि होसी ॥ २४ ॥
रुद्राक्षमाळा भस्मधारण । व्याघ्रचर्माचें आसन ।
अमृतदृष्टि इंदुनयना । क्रूरदृष्टि अग्नि-सूर्य ॥ २५ ॥
चतुर्विध पुरुषार्थासी । भक्तजना तूंचि देसी ।
तूंचि ‘ रुद्र ‘ सत्य होसी । नृसिंह-सरस्वती जगद्गुरु ॥ २६ ॥
‘ विष्णु ‘ ऐसे तुझे गुण । पीतांबर पांघरुण ।
तीर्थ समस्त तुझे चरण । कामना पुरती भक्तांच्या ॥ २७ ॥
वांझेसी कन्या-पुत्र देसी । शुष्क काष्ठा वृक्ष करिसी ।
दुभविली वांझ महिषी । अन्नपूर्णा तुम्हां जवळी ॥ २८
विष्णुमूर्ति तूंचि जाण । साक्षी पावावया कारण ।
त्रिविक्रमभारतीसी खूण । विश्र्वरुप दाविलेंसी ॥ २९ ॥
म्हणविले वेद पतिताकरवीं । अपार महिमा जाहली पूर्वी ।
त्रैमूर्ति अवतारुनि पृथ्वी । आलेति भक्त तारावया ॥ ३० ॥
येणेपरी स्तोत्र करी । पुनः पुनः नमस्कारी ।
सद्गदित कंठ भारी । रोमांचळ उठियेले ॥ ३१ ॥
आनंदजल लोचनीं । निघे संतोषें बहु मनीं ।
नवरस भक्तीकरुनि । स्तुति केली श्रीगुरुची ॥ ३२ ॥
संतोषोनि श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा आश्र्वासिती ।
माथां हस्त ठेविती । परम भक्त तूंचि आम्हां ॥ ३३ ॥
तुवां जे कां स्तुति केली । तेणें माझें मन धालें ।
तुज ऐसें वरदान दिधलें । वंशोवंशीं माझे दास ॥ ३४ ॥
ऐसा वर देऊनि । श्रीगुरुमूर्ति संतोषोनि ।
मस्तकीं हस्त न्यासूनि । म्हणती जाईं संगमासी ॥ ३५ ॥
स्नान करुनि संगमासी । पूजा करीं गा अश्र्वत्थासी ।
त्वरित यावें मठासी । भोजन करीं आम्हां-पंक्ती ॥ ३६ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । तया वि प्रा निरोप देती ।
गुरुनिरोप जेणें रीतीं । आला तो स्नान करुनि ॥ ३७ ॥
षोडशोपचारें श्रीगुरुसी । पूजा करी भक्तीसीं ।
अनेक परीचे पक्वानेंसीं । भिक्षा केली श्रीगुरुतें ॥ ३८ ॥
भक्तवत्सल श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा आपुले पंक्तीं ।
समस्त शिष्यांहूनि प्रीतीं । ठाव देती आपलेजवळी ॥ ३९ ॥
भोजन जाहलें श्रीगुरुसी । शिष्यांसहित विप्रांसी ।
संतोषोनि आनंदेसीं । बैसले होते मठांत ॥ ४० ॥
तया विप्र-सायंदेवासी । श्रीगुरु पुसती प्रियेसी ।
” तुझें स्थान कवण देशीं । कलत्र पुत्र कोठें असती ॥ ४१ ॥
पुसती क्षेमसमाधान । ” कैसे तुमचें वर्तमान ” ।
कृपा असे परिपूर्ण । म्हणोनि पुसती संतोषें ॥ ४२ ॥
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । सायंदेव सांगे विस्तारुन ।
” कन्या पुत्र बंधुजन । क्षेम असती स्वामिया ॥ ४३
उत्तरकंची म्हणिजे ग्रामीं । वसोनि असतों आम्ही ।
तुझे कृपेनें समस्त क्षेमी । असों देवा कृपासिंधु ॥ ४४
पुत्रवर्ग बंधुजन । करिती संसारयातना ।
आपुली मनींची वासना । करीन सेवा श्रीगुरुची ॥ ४५ ॥
सेवा करीत श्रीचरणांपाशीं । असेन स्वामी परियेसीं ।
ऐसा माझे मानसीं । निर्धार असे देवराया ॥ ४६ ॥
ऐकोनि तयाचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन ।
” आमुची सेवा असे कठिण । आम्हां वास बहुतां ठायीं ॥ ४७ ॥
एके समयीं अरण्यांत । अथवा राहूं नगरांत ।
आम्हांसवें कष्ट बहुत । तुम्ही केवी साहूं शका ॥ ४८ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा निरोपिती ।
ऐकोनि विनवी मागुती । म्हणे स्वामी अंगीकारु ॥ ४९ ॥
गुरुची सेवा करी जो नर । तोचि उतरे पैलपार ।
त्यासी कैचें दुःख घोर । सदा सुखी तोचि होय ॥ ५० ॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । देऊं शके श्रीगुरुनाथ ।
त्यासी नाहीं यमपंथ । गुरुभक्ति करणें मुख्य ॥ ५१ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुसी । सायंदेव भक्तीसीं ।
विनवीतसे परियेंसी । संतोषले श्रीगुरुमूर्ति ॥ ५२ ॥
श्रीगुरु तया विप्रा म्हणती । जैसे असेल तुझे चित्तीं ।
दृढ असेल मनीं भक्ती । तरीच करणें अंगीकार ॥ ५३ ॥
स्थिर करोनि अंतःकरण । करिता सेवा श्रीगुरुचरण ।
झाले मास तीन जाण । ऐक शिष्या नामकरणी ॥ ५४ ॥
वर्ततां ऐसें एके दिवशीं । श्रीगुरु गेले संगमासी ।
सवें घेतलें तयासी । समस्तांतें वारोनि ॥ ५५ ॥
भक्ताचे अंतःकरण । पहावया गेले श्रीगुरु आपण ।
पूर्वज तुमचा भोळा जाण । जातसे समागमें ॥ ५६ ॥
भक्तासहित संगमासी । गेले श्रीगुरु निशि-समयासी ।
बैसते जाहले अश्र्वत्थासी । सुखगोष्टी करीत देखा ॥ ५७ ॥
दिवस गेला अस्तमानीं । श्रीगुरु विचार करिती मनीं ।
दृढ याचें अंतःकारण । कैसें असे पाहूं म्हणती ॥ ५८ ॥
उठविती वारा अवचिती । तेणें वृक्ष पडों पाहती ।
पर्जन्य आला महाख्याती । मुसळधारा वर्षती ॥ ५९ ॥
जो कां विप्र होता जवळी । सेवा केली तये वेळीं ।
आश्रय केला वृक्षातळीं । वस्त्रेंकरुनि श्रीगुरुसी ॥ ६० ॥
पर्जन्य वारा समस्त देखा । साहिलें आपण भावें एका ।
उभा राहोनि सन्मुखा । सेवा करी परियेसा ॥ ६१ ॥
येणें याम दोनी । पर्जन्य आला महा क्षोणी ।
आणिक वारा उठोनि । वाजे शीत अत्यंत ॥ ६२ ॥
श्रीगुरु म्हणती विप्रासी । शीत जाहलें बहुवसी ।
तुवां जाऊनि मठासी । अग्नि आणावा शेकावया ॥ ६३ ॥
श्रीगुरुनिरोपें तत्क्षणीं । एकोभाव धरोनि मनीं ।
निघाला विप्र महाज्ञानीं । आणावया वैश्र्वानर ॥ ६४ ॥
निघाला शिष्य देखोनि । श्रीगुरु म्हणती हांसोनि ।
नको पाहूं आपुले नयनीं । उभयपार्श्र्वीं परियेसा ॥ ६५ ॥
श्रीगुरुनिरोप जेणेंपरी । निघता जाहला झडकरी ।
न दिसे वाट अंधकारीं । खुणें खुणें जातसे ॥ ६६ ॥
अंधकार महाघोर । पाऊस पडे धुरंधर ।
न दिसे वाट-परिकर । जातो भक्त परियेसा ॥ ६७ ॥
मनीं ध्याय श्रीगुरुसी । जातो मार्गे परियेसीं ।
लवतां वीज संधीसी । तेणें तेजेंसीं जातसे ॥ ६८ ॥
येणेंपरी द्विजवर । पावला त्वरित गाणगापुर ।
वेशीपाशी जाऊनि थोर । हांकारिलें द्वारपाळा ॥ ६९ ॥
तयासी सांगतां वृत्तांत । आणूनि दिधला अग्नि त्वरित ।
तों घालूनियां भांडियांत । घेवोनि गेला परियेसा ॥ ७० ॥
न दिसे मार्ग अंधकार । विजेच्या तेजें जातो नर ।
मनीं करीतसे विचार । श्रीगुरुंनीं मातें निरोपिलें ॥ ७१ ॥
‘ दोन्हीकडे न पाहें ‘ म्हणती । श्रीगुरु मातें निरोप देती ।
याची कैसी आहे स्थिति । म्हणोनि पाहे तये वेळीं ॥ ७२ ॥
आपुलें दक्षिणदिशेसी । पहातां देखे सर्पासी ।
भिऊनि पळतां उत्तरेसी । अद्भुत दिसे महानाग ॥ ७३ ॥
पांच फडेचे दिसती दोनी । सवेंचि येताती धांवोनि ।
विप्र भ्याला आपुले मनीं । धांवतसे भिऊनियां ॥ ७४ ॥
वाट सोडूनियां जाय रानीं । सवेंचि येती सर्प दोनी ।
तेव्हा विप्र भिवोनि । अतिशीघ्र जातसे ॥ ७५ ॥
स्मरता जाहला श्रीगुरुसी । एकोभावें धैर्येंसी ।
जातो विप्र शीघ्रेसीं । पातला संगमाजवळिके ॥ ७६ ॥
दुरुनि देखे श्रीगुरुसी । सहस्त्रदीपज्योतींसीं ।
दिसती विप्र बहुवसी । वेदध्वनि ऐकतसे ॥ ७७ ॥
जवळी जातां द्विजवरु । एकले दिसती श्रीगुरु ।
गेला समस्त अंधकारु । दिसे चंद्र पौर्णिमेचा ॥ ७८ ॥
प्रज्वाल्य केलें अग्नीसी । उजेड झाला बहुवसी ।
झाला विप्र सावधेसी । पाहतसे श्रीगुरुतें ॥ ७९ ॥
दोन्ही सर्प येऊनि । श्रीगुरुतें वंदोनि ।
सवेंचि गेले निघोनि । पूर्वीच विप्र भ्याला असे ॥ ८० ॥
श्रीगुरु पुसती विप्रासी । कां गा भयाभीत झालासी ।
आम्हीं तूंते रक्षावयासी । सर्प दोन्ही पाठविले ॥ ८१ ॥
न धरी भय आतां कांहीं । आमुची सेवा कठीण पाहीं ।
विचारुनि आपुल्या देहीं । अंगीकरावी गुरुसेवा ॥ ८२ ॥
गुरुभक्ति म्हणजे असे कठीण । दृढभक्तीनें सेवा करणें ।
कळिकाळातें न भेणें । तया शिष्यें परियेसा ॥ ८३ ॥
सायंदेव तयावेळी । लागतसे श्रीगुरुचरणकमळीं ।
विनवीतसे करुणाबहाळीं । कृपा करी म्हणोनियां ॥ ८४ ॥
गुरुभक्तीचा प्रकारु । निरोपावा मातें श्रीगुरु ।
जेणें माझें मन स्थिरु । होऊनि राहे तुम्हांजवळी ॥ ८५ ॥
श्रीगुरु म्हणती विप्रासी । सांगेन कथा असे सुरसी ।
न गमे वेळ रात्रीसी । ब्राह्ममुहूर्त होय तव ॥ ८६ ॥
पूर्वी कैलासशिखरेसी । बैसला होता व्योमकेशी ।
अर्धांगी पार्वती सरसी । एकांती होती ते जाणा ॥ ८७ ॥
गिरिजा पुसे ईश्र्वरासी । ‘ गुरुभक्ति ‘ म्हणजे आहे कैशी ।
विस्तारुनि आम्हांसी । सांगा म्हणे तये वेळीं ॥ ८८ ॥
शंभु सांगे गिरीजेसी । सर्व साध्य गुरुभक्तीसी ।
करावी एकोभावेसी । जोचि शिव तोचि गुरु ॥ ८९ ॥
तयाचें एक आख्यान । सांगेन तुज विस्तारुन ।
एकचित्त करोनि मन । ऐक गिरिजे म्हणतसे ॥ ९० ॥
गुरुभक्तीचें सुलभपण । तात्काळ साध्य होय जाण ।
अनेक तप अनुष्ठान । करितां विलंब परियेसा ॥ ९१ ॥
नानातप अनुष्ठान । करिती यज्ञ महादान ।
त्यातें होय महाविघ्न । साध्य होतां दुर्लभ ॥ ९२ ॥
जो गुरुभक्ति करील । साध्य होय तात्काळ ।
यज्ञ-दान-तपफळ । सर्व सिद्धि त्यासी होय ॥ ९३ ॥
सुलभ असे अप्रयास । जे जाणती गुरुचा वास ।
एकोभावें धरोनि कास । आराधावा श्रीगुरु ॥ ९४ ॥
याचा एक दृष्टांत । सांगेन एक असे विचित्र ।
ब्रह्मयाचा अवतार व्यक्त । ‘ त्वष्टा ‘ ब्रह्मा परियेसा ॥ ९५ ॥
त्यासी जाहला एक पुत्र । अतिलावण्य सुंदर ।
सकल कर्मकुशल धीर । योग्य झाला उपनयना ॥ ९६ ॥
त्वष्टाब्रह्मा पुत्रासी । व्रतबंध करी परियेसीं ।
करावया विद्याभ्यासी । गुरुचे घरीं निरविला ॥ ९७ ॥
गुरुची सेवा नानापरी । करीतसे ब्रह्मचारी ।
वर्ततां ऐसें येणेंपरी । अपूर्व एक वर्तलें ॥ ९८ ॥
वर्ततां ऐसें एके दिवशीं । आला पर्जन्य बहुवसी ।
पर्णशाळा परियेसीं । गळत होती गुरुची ॥ ९९ ॥
तया वेळीं शिष्यासी । निरोप दिधला गुरु कैसी ।
त्वरित करावें आम्हांसी । गृह एक दृढ ऐसें ॥ १०० ॥
पर्णशाळा प्रतिवर्षी । जीर्ण होत परियेसीं ।
गृह करावें दृढेसीं । कधीं जीर्ण नव्हे ऐसें ॥ १०१ ॥
न तुटे कधीं, राहे स्थिर । दिसावे रम्य मनोहर ।
असावें सर्व परिकर । शीघ्र करीं गा ऐसें गृह ॥ १०२ ॥
ऐसा गुरु निरोप देती । तेचि समयीं गुरुची सती ।
सांगतसे अतिप्रीतीं । मातें कंचुकी आणावी ॥ १०३ ॥
नसेल विणली अथवा शिवली । विचित्रें रंगी पाहिजे केली ।
माझे अंगाप्रमाणें वहिली । त्वरित आणीं म्हणतसे ॥ १०४ ॥
गुरुपुत्र म्हणे त्यासी । मागेन ऐक तुम्हांसी ।
पादुका आणाव्या मज ऐसी । चाले जैसी उदकावरी ॥ १०५ ॥
अथवा चिखल न लागे तयांसी । न व्हावी अधिक पायांसी ।
जेथें चिंतूं मानसी । तेथें घेऊनि जाय ऐसी ॥ १०६ ॥
इतुकिया अवसरीं । गुरुकन्या काय करी ।
जातां त्याचा पालव धरी । आपणासी कांहीं आणावें ॥ १०७ ॥
तानवडें दोनी आपणासी । घेऊनि यावें परियेंसीं ।
आणिक आपणा खेळावयासी । घरकूल एक आणावें ॥ १०८ ॥
कुंजराचे दंतें बरवें । घरकूल तुवां करावें ।
एकस्तंभी असावें । कधीं न तुटे नोहे जीर्ण ॥ १०९
जेथें ठेवीं मी तेथें यावें । सोपस्कारासहित आणावें ।
पाट ठाणवीं असावें । तया घराभीतरीं ॥ ११० ॥
सदा दिसावें नूतन । वावरत असावें आपण ।
करावया पाक-यत्न । मडकीं करुनि आणीं पां ॥ १११ ॥
आणिक सांगेन मी तुज । रांधणें करावया शिकवी मज ।
पाक केलिया उष्ण सहज । असों नये अन्न जाणा ॥ ११२ ॥
पाक करितां मडकेसी । न लागे काजळ परियेसीं ।
आणोनि दे गा भांडीं ऐसीं । आणिक सांगेन मी तुज ॥ ११३ ॥
गुरुकन्या ऐसें म्हणे । अंगीकारिलें शिष्यराणें ।
नियता जाहला तत्क्षणें । महारण्य प्रवेशला ॥ ११४ ॥
मनीं चिंता बहु करी । आपण बाळ ब्रह्मचारी ।
काय जाणें याची परी । केवीं करुं म्हणतसे ॥ ११५ ॥
पत्रावळी करुं नेणें । इतुकें मातें कधीं होणे ।
स्मरत असे एकध्यानें । श्रीगुरुचे चरण देखा ॥ ११६ ॥
म्हणे आतां काय करुं । मातें कोण आधारु ।
बोल ठेवील माझा गुरु । शीघ्र इतुकें न करितां ॥ ११७ ॥
कवणापाशीं जाऊं शरण । राखील कोण माझा प्राण ।
कृपानिधि गुरुवीण । ऐसा असेल कवण आतां ॥ ११८ ॥
जरी न ऐकें गुरुचे बोल । शाप देईल तात्काळ ।
ब्रह्मचारी आपण बाळ । म्हणोनि अंगीकार केला ॥ ११९ ॥
काय गति आपणासी । शरण जाऊं कवणापाशीं ।
अशक्त बाळ या कामासी । अंगीकार कां केला ॥ १२० ॥
गुरुवाक्य मज कारण । मातें न करी निर्वाण ।
वेंचीन आतां माझा प्राण । गुरुनिरोप करीन मी ॥ १२१ ॥
ऐसा महारण्यांत । जातो बाळ चिंता करीत ।
श्रमोनियां अत्यंत । निर्वाणमानसें निघाला ॥ १२२ ॥
पुढें जातां मार्गांत । भेटला एक अवधूत ।
ब्रह्मचारीतें देखत । पुसता झाला तये वेळीं ॥ १२३ ॥
कवण बाळ कोठें जासी । चिंताव्याकुळ मानसीं ।
विस्तारुनि आम्हांसी । सांग म्हणे तये वेळीं ॥ १२४ ॥
ऐसें म्हणतां ब्रह्मचारी । जाऊनि तया नमन करी ।
म्हणें स्वामी तारीं तारीं । चिंरासागरीं बुडतसे ॥ १२५ ॥
भेटलासी तूं निधानु । जैसी वत्सालागीं धेनु ।
दुःखिष्ट जाहलों होतों आपणु । आपणा देखतां मन माझें निवालें ॥ १२६ ॥
जैसें चकोरपक्षियातें । चांदणें येता मन हर्षतें ।
तैसें तुझ्या दर्शनमात्रें । आनंद जाहला स्वामिया ॥ १२७ ॥
माझें पूर्वाजित पुण्य । कांहीं होतें म्हणोन ।
तूं भेटलासी निधान । कृपासिंधु परमपुरुषा ॥ १२८ ॥
सांगा आपुलें नाम कवण । येणें जाहले कोठून ।
निर्मुष्य महारण्य । मध्यें तुंवा भेटलासि ॥ १२९ ॥
होसील तूंचि ईश्र्वरु । मातें कृपा केली गुरु ।
तुज देखतां मनोहरु । अंतःकरण स्थिर झालें ॥ १३० ॥
कीं होसील कृपाळू । सत्य तूंचि भक्तवत्सलु ।
मीं तुझा दास बाळु । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ १३१ ॥
नमितां तया बाळकासी । उठवीतसे तापसी ।
अलिंगोनि महाहर्षी । आश्र्वासीतसे तये वेळीं ॥ १३२ ॥
मग पुसता जाहला वृत्तांत । बाळक सांगे समस्त ।
गुरुंनीं मागितली जे जे वस्त । कवणेपरी साध्य होय ॥ १३३ ॥
आपण बाळ ब्रह्मचारी । जे न होय ते कामा अंगीकारीं ।
पडिलों चिंतासागरीं । तारावें स्वामी म्हणतसे ॥ १३४ ॥
मग म्हणे अवधूत । तया बाळकातें अभय देत ।
सांगेन एक तुज हित । जेणें तुझें कार्य साधे ॥ १३५ ॥
विश्र्वेश्र्वर-आराधन । असे एक निधान ।
काशीपुर महास्थान । सकळाभीष्टें साधतील ॥ १३६ ॥
पंचाशत्कोटी असे क्षिति । तयावेगळी विख्याति ।
विष्णुमुख प्रलापति । तेथें वर लाधले ॥ १३७ ॥
ब्रह्मा सृष्टि रचावयासी । वर लाधला परियेसीं ।
वर दिधला विष्णूसी । समस्त स्रुष्टि पोसावया ॥ १३८ ॥
काशीपूर असे महास्थान । तुवां जातांचि जाण ।
होईल तुझी मनकामना । संदेह न धरीं मनांत ॥ १३९ ॥
तुवां जावें त्वरितेंसीं । जें जें वसे मानसीं ।
समस्त विद्या लावसी । तूंचि होसी ‘ विश्र्वकर्मा ‘ ॥ १४० ॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । साध्य होतील तेथें त्वरित ।
यापरता आणिक स्वार्थ । काय असें सांग मज ॥ १४१ ॥
तो देव असे दयाळ । विचित्र असे त्याचा खेळ ।
उपमन्यु म्हणिजे बाळ । त्यासी दिधला क्षीरसिंधु ॥ १४२ ॥
नाम ‘ आनंदकानन ‘ । विख्यात असे महास्थान ।
समस्तांची मनकामना । तये ठायीं होतसे ॥ १४३ ॥
नाम असे पुरी ‘ काशी ‘ । समस्त धर्माचिये राशी ।
सकळ जीवजंतूंसी । मोक्षस्थान परियेसा ॥ १४४ ॥
वास करिती तये स्थानीं । त्यातें देखतांचि नयनीं ।
जाती दोष पळोनि । स्थानमहिमा काय सांगूं ॥ १४५ ॥
ऐसें काशीस्थान असतां । का बा करिसी तूं चिंता ।
तेथील पुण्य वर्णितां । अशक्य माझे जिव्हेसी ॥ १४६ ॥
तया काशीनगरांत । जे जन तीर्थें हिंडत ।
एकेक पाउलीं पुण्य बहुत । अश्र्वमेध फळ असे ॥ १४७ ॥
धर्म-अर्थ-काम-मोक्ष । जे जे मनीं तुझे कांक्ष ।
जातांचि होईल साक्ष । संदेह न धरीं मनांत ॥ १४८ ॥
ऐकोनियां ब्रह्मचारी । साष्टांगीं नमन करी ।
कोठें आहे काशीपुरी । आपण असे अरण्यांत ॥ १४९ ॥
‘ आनंदकानन ‘ म्हणसी । स्वर्गीं असे कीं भूमीसी ।
अथवा जाऊं पाताळासी । कोठें असे सांग मज ॥ १५० ॥
या संसारसागरासी । तारावया तूंचि होसी ।
ज्ञान मातें उपदेशीं । तारीं मातें स्वामिया ॥ १५१ ॥
ऐशा काशीपुरासी । मातें कोण नेईल हर्षी ।
विनवूं जरी मी तुम्हांसी । घेवोनि जावें म्हणोनियां ॥ १५२ ॥
कार्य असलियां तुम्हांसी । मज कैसी बुद्धि देसी ।
आम्ही बाळक तुम्हांसी । म्हणोनि चरणीं लागला ॥ १५३ ॥
ऐसें म्हणता तापसी । आपण नेईन म्हणे हर्षी ।
तुजकरितां आपणासी । यात्रा घडे लाभ थोर ॥ १५४ ॥
यापरता आम्हांसी । काय लाभ असे विशेषीं ।
वृथा जन्म मानवासी । काशीवास न करितां ॥ १५५ ॥
तुजकरितां आपणासी । दर्शन घडे पुरी काशी ।
चला जाऊं त्वरितेंसीं । म्हणोनि दोघे निघाले ॥ १५६ ॥
मनोवेगें तात्काळीं । पातले विश्र्वेश्र्वराजवळी ।
तापसी म्हणे तये वेळीं । बाळा यात्रा करीं आतां ॥ १५७ ॥
बाळ म्हणे तापसीसी । स्वामी मातें निरोप देसी ।
नेणों यात्रा आहे कैसी । कवणेंपरी रहाटावें ॥ १५८ ॥
आपण बाळ ब्रह्मचारी । नेणें तीर्थ कवणेपरी ।
कवणें विधिपुरःसरीं । विस्तारुनि सांग मज ॥ १५९ ॥
तापसी म्हणे तयासी । सांगेन यात्राविधीसी ।
तुवां करावें भावेंसीं । नेमें भक्तिपूर्वक ॥ १६० ॥
पहिलें मणिकर्णिकेसी । स्नान करणें नेमेंसीं ।
जाऊनियां विनायकांसी । पांचाठायीं नमावें ॥ १६१ ॥
मग जावें महाद्वारा । विश्र्वनाथदर्शन करा ।
पुनरपि यावें गंगातीरा । मणिकर्णिकास्नान करावें ॥ १६२ ॥
मणिकर्णिकेश्र्वर । पूजा करीं निर्धार ।
जाऊनि कंबळाश्र्वतर । पूजा करी गा भावेंसीं ॥ १६३ ॥
पुढें ईश्र्वर-वासुकीसी । पूजा करी गा भक्तींसीं ।
पर्वतेश्र्वर पूजोनि हर्षी । गंगाकेशव पूजीं मग ॥ १६४ ॥
ललिता देवी पूजोनि । मग जावें तेथूनि ।
जरासंधेश्र्वर सगुणी । पूजा करीं गा भक्तींसीं ॥ १६५ ॥
सोमनाथ असे थोर । पूजावा शूळटंकेश्र्वर ।
तया पुढें वाराहेश्र्वर । पूजा करी गा ब्रह्मेश्र्वरीं ॥ १६६ ॥
अगस्त्येश्र्वर कश्यपासी । पूजा करीं गा हरिकेश-वनेश्र्वरासी ।
वैद्यानाथ महाहर्षी । ध्रुवेक्ष्वरा पूजीं मग ॥ १६७ ॥
गोकर्णेश्र्वर असे थोर । पूजा करीं गा हाटकेश्र्वर ।
अस्थिक्षेप-तटाकतीर । कीकसेश्र्वर पूजावा ॥ १६८ ॥
भारभूतेश्र्वरासी । पूजा करीं गा भावेंसीं ।
चित्रगुप्तेश्र्वरासी । चित्रघंटेसी पूजावें ॥ १६९ ॥
पशुपतीश्र्वर निका । पूजा करोनि बाळका ।
पितामह असे जो कां । त्या ईश्र्वरांते पूजावें ॥ १७० ॥
कलशेश्र्वर वंदूनि । पुढें जावें एकोमनीं ।
चंद्रेश्र्वरासी नमोनि । पूजा करीं गा वीरेश्र्वरा ॥ १७१ ॥
पुढें पूजीं विद्येश्र्वर । यानंतर अग्नीश्र्वर ।
मग पूजिजे नागेश्र्वर । हरिचंद्रेश्र्वर पूजीं जाण ॥ १७२ ॥
चिंतामणि-विनायका । सेनाविनायक देखा ।
पूजा करुनि ऐका । वसिष्ठ वामदेव मग पूजीं ॥ १७३ ॥
पुढें त्रिसंध्येश्र्वर । पूजीं लिंग असे थोर ।
विशालाक्षी मनोहर । धर्मेश्र्वर पूजीं मग ॥ १७४ ॥
विश्र्वबाहु पूजा निका । पुढें आशाविनायका ।
वृद्धादित्य असे जो कां । पूजा करीं गा मनोभावें ॥ १७५ ॥
चतुर्वक्त्रेश्र्वर थोर । लिंग असे मनोहर ।
पूजा करी गा ब्राह्मीश्र्वर । अनुक्रमेंकरुनियां ॥ १७६ ॥
मनः प्रकामेश्र्वर असे खूण । पुढें ईश्र्वरईशान ।
चंडी-चंडेश्र्वर जाण । पूजा करीं गा भक्तींसीं ॥ १७७ ॥
पूजीं भवानी-शंकर । ढुण्डीराज मनोहर ।
अर्ची राजराजेश्र्वर । लांगलीश्र्वर पूजिजे मग ॥ १७८ ॥
नकुलीश्र्वर पूजेसी । तुवां जावें भक्तींसीं ।
परान्न-परद्रव्येश्र्वरासी । प्रतिगृहेश्र्वर पूजीं मग ॥ १७९ ॥
निष्कलंकेश्र्वर थोर । असे लिंग मनोहर ।
पूजीं मार्कंडेयेश्र्वर । अप्सरेश्र्वर पूजीं मग ॥ १८० ॥
गंगेश्र्वर पूजोन । ज्ञानवापीं करीं स्नान ।
ज्ञानेश्र्वरा अर्चून । नंदिकेश्र्वरा पूजीं मग ॥ १८१ ॥
तारकेश्र्वर थोर । लिंग असे मनोहर ।
पूजीं महाकाळेश्र्वर । दंडपाणि पूजीं मग ॥ १८२ ॥
महेश्र्वरातें पूजोनि । अर्ची मोक्षेश्र्वर ध्यानीं ।
वीरभद्रेश्र्वर सुमनीं । पूजा करीं गा बाळका ॥ १८३ ॥
अविमुक्तेश्र्वरापाशीं । तुवां जाऊनियां हर्षी ।
पूजा करीं गा भावेंसी । मोदादि पंचविनायका ॥ १८४ ॥
आनंदभैरवपूजा करीं । पुनरपि जाय महाद्वारीं ।
जेथें असे मन्मथारि । विश्र्वनाथ परियेसा ॥ १८५ ॥
बाळा तुवां येणेंपरी । अंतर्गृहयात्रा करीं ।
मुक्तिमंडपाभीतरीं । जाऊनि मंत्र म्हणावा ॥ १८६ ॥
अंतर्गृहस्य यात्रेयं यथावद्या मया कृता ।
न्यूनातिरिक्तया शंभुः प्रीयतामनया विभुः ॥ १८७ ॥
ऐसा मंत्र जपोनि । विश्र्वनाथातें नमूनि ।
मग निघावें तेथूनि । ‘ दक्षिणमानस ‘ यात्रेसी ॥ १८८ ॥
मणिकर्णिकेसी जाऊनि । स्नान उत्तरवाहिनी ।
विश्र्वनाथातें पूजोनि । संकल्पावें यात्रेसी ॥ १८९ ॥
तेथोनि यावें हर्षी । मोदादि पंचविनायकांसी ।
पूजा करावी भक्तींसी । धुंडिराज पूजीं मग ॥ १९० ॥
पूजा भवानीशंकरा । दंडपाणि नमन करा ।
विशालाक्ष अवधारा । पूजीं तूं भक्तिभावें ॥ १९१ ॥
स्नान धर्मकूपेसी । श्राद्धादिविधि करा हर्षी ।
पूजा धर्मेश्र्वरासी । गंगाकेशव पूजीं मग ॥ १९२ ॥
पूजावी देवी ललिता । जरासंधेश्र्वर नमितां ।
पूजीं मग सोमनाथा । वाराहेश्र्वरा भक्तींसीं ॥ १९३ ॥
दशाश्र्वमेधतीर्थेसी । स्नान श्राद्धविधि करा हर्षी ।
प्रयागतीर्थीं परियेसीं । स्नान करा श्राद्ध कर्म ॥ १९४ ॥
पूजोनियां प्रयागेश्र्वरासी । दशाश्र्वमेध-ईश्र्वरासी ।
पूजा करीं गा भक्तीसीं । शीतलेश्र्वरासी पूजिजे ॥ १९५ ॥
अर्ची मग बंदी देवी । सर्वेश्र्वरी मनोभावीं ।
धुंडिराजा भक्तिपूवा । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥ १९६ ॥
तिळभांडेश्र्वर देखा । पूजा करी पुढें ऐका ।
रेवाकुंडीं स्नान निका । मानससरोवरीं मग स्नान ॥ १९७ ॥
श्राद्धादि पितृतर्पण । मानसेश्र्वर पूजोन ।
मनःकामना पावणें । ऐक बाळा ब्रह्मचारी ॥ १९८ ॥
केदारकुंडी स्नान । करावें तेथें तर्पण ।
केदारेश्र्वर पूजोन । गौरीकुंडीं स्नान करीं ॥ १९९ ॥
वृद्धकेदारेश्र्वर । पूजीं हनुमंतेश्र्वर ।
रामेश्र्वर मनोहर । पूजोनि श्राद्ध कृमिकुंडीं ॥ २०० ॥
सिद्धेश्र्वरासी करीं नमन । करुनि स्वप्नकुंडीं स्नान ।
स्वप्नेश्र्वरासी पूजोन । स्नान करीं गा संगमांत ॥ २०१ ॥
संगमेश्र्वर पूजोन । लोलार्ककूपी करीं स्नान ।
श्राद्धादिकर्मे आचरोन । गतिप्रदीप-ईश्र्वरासी ॥ २०२ ॥
पूजावें अर्कविनायका । पाराशरेश्र्वराअधिका ।
पूजा करोनि बाळका । सन्निहत्य-कुंडीं स्नान करीं ॥ २०३ ॥
कुरुक्षेत्र-कुंडीं देखा । स्नान करावें विशेखा ।
सुवर्णादिदान निका । तेथें तुम्हीं करावें ॥ २०४ ॥
अमृतकुंडीं स्नान निका । पूजीं दुर्गाविनायका ।
दुर्गादेवीसी बाळका । पूजा करीं मनोभावें ॥ २०५ ॥
पुढें चौसष्टी योगिनी । पूजा करीं गा एकोमनीं ।
कुक्कुट द्विजातें वंदुनी । मंत्र तेथे जपावा ॥ २०६ ॥
(श्र्लोक) वाराणस्यां दक्षिणेंऽगे ‘ कुक्कुटो ‘ नाम वै द्विजः ।
तस्य स्मरणमात्रेण दुःस्वप्नः सुस्वप्नो भवेत् ॥ २०७ ॥
(ओंवी) पुढें मासोपवासासी । पूजिजे गोईबाईसी ।
कवाडें घालूनियां तिसी । टोले तीन मारावे ॥ २०८ ॥
पूजा करीं रेणुकेसी । पुढें स्नान करावें हर्षी ।
शंखोद्धारकुंडेसी । शंखविष्णु पूजिजे ॥ २०९ ॥
कामाक्षिकुंडीं स्नान । कामाक्षिदेवी पूजोन ।
अयोध्याकुंडीं करीं स्नान । रामसीता पूजावीं ॥ २१० ॥
लवांकुशकुंडीं स्नान । लवकुशांचे पूजन ।
लक्ष्मीकुंडीं करीं स्नान । लक्ष्मीनारायण पूजिजे ॥ २११ ॥
सूर्यकुंडीं करीं स्नान । श्राद्धकर्म आचरोन ।
सांबादित्य पूजोन । जावें पुढें बाळका ॥ २१२ ॥
वैद्यनाथकुंड बरवें । तेथें स्नान करावें ।
वैद्यनाथासी पूजावें । एकोभावेंकरोनियां ॥ २१३ ॥
गोदावरीकुंडेसी । स्नान करा भक्तींसी ।
गौतमेश्र्वरलिंगासी । पूजावें तुवां ब्रह्मचारी ॥ २१४ ॥
अगस्त्यकुंडीं जाऊनि । स्नान करी मनापासोनि ।
अगस्त्येश्र्वरातें पूजोनि । वंदन करीं भक्तीभावें ॥ २१५ ॥
शुक्रकूपीं स्नान करोनि । शुक्रेश्र्वरातें अर्चूनि ।
मग पुढें अन्नपूर्णी । पूजा करीं गा भावेंसी ॥ २१६ ॥
धुंडिराज पूजोन । ज्ञानवापीं करी स्नान ।
ज्ञानेश्र्वर अर्चोन । दंडपाणीसी पूजीं मग ॥ २१७ ॥
आनंदभैरवासी वंदूनि । महाद्वारा जाऊनि ।
साष्टांगेसीं नमूनि । विश्र्वनाथा अर्चिजे ॥ २१८ ॥
ऐसी दक्षिणमानस । यात्रा असे विशेष ।
ब्रह्मचारी करीं गा हर्षें । योगिराज सांगतसे ॥ २१९ ॥
आतां उत्तरमानसासी । सांगेन विधि आहे कैशी ।
संकल्प करुनि मानसीं । निघावें तुवां तुवां बाळका ॥ २२० ॥
जावें पंचगंगेसी । स्नान करावें महाहर्षी ।
कोटीजन्म पाप नाशी । प्रख्यात असे पुराणांतरी ॥ २२१ ॥
‘ पंचगंगा ‘ ख्याति नामें । आहेत सांगेन उत्तमें ।
किरणा-धूतपापा नाम । तिसरें पुण्यसरस्वती ॥ २२२ ॥
गंगा यमुना मिळोन । पांच नामें विख्यात जाण ।
नामें असतीं सगुण । ऐक बाळा एकचित्तें ॥ २२३ ॥
कृतयुगीं त्या नदीसी । ‘ धर्मनदी ‘ म्हणती हर्षी ।
‘ धूतपाप ‘ नाम तिसी । त्रेतायुगीं अवधारा ॥ २२४ ॥
‘ बिंदुतीर्थ ‘ द्वापारीं । नाम जाण सविस्तारी ।
या कलियुगाभीतरीं । नाम जाणा ‘ पंचगंगा ‘ ॥ २२५ ॥
प्रयागासी माघमासीं । स्नान करितां फळें कैसीं ।
त्याहूनि पुण्य अधिकेसी । पंचगंगेसी कोटिगुण ॥ २२६ ॥
ऐशा पंचनदीसी । स्नान करितां भावेंसीं ।
एकोभावें बिंदुमाधवासी । पूजा करीं गा केशवा ॥ २२७ ॥
गोपालकृष्णासी पूजोनि । मग जावें नृसिंहभुवनीं ।
मंगळागौरीसी वंदूनि । गभस्तेश्र्वर पूजीं मग ॥ २२८ ॥
मयूखादित्यपूजेसी । तुवां जावें भक्तींसीं ।
पुनरपि जावें हर्षी । विश्र्वेश्र्वरदर्शना ॥ २२९ ॥
मागुती मुक्तिमंडपासी । जावें तुवां भक्तींसीं ।
संकल्पावें विधींसीं । निघावें उत्तरमानसा ॥ २३० ॥
मग निघावें तेथून । आदित्यातें पूजोन ।
आमोदकेश्र्वर आर्चोन । पापभक्षेश्र्वरा पूजिजे ॥ २३१ ॥
नवग्रहातें पूजोनि । काळभैरवातें पूजा ध्यानीं ।
क्षेत्रपाळा अर्चोनि । काळकूपीं स्नान करीं ॥ २३२ ॥
पूजा करुनि काळेश्र्वरा । हंसतीर्थी स्नान करा ।
श्राद्धादि पितृकर्म आचरा । ऐक बाळा एकचित्तें ॥ २३३ ॥
कृतिवासेश्र्वर देखा । पूजा करुनि बाळका ।
पुढें जाऊनि ऐका । शंखवापीं स्नान करीं ॥ २३४ ॥
तेथें आचमनें करुनि तीनी । रत्नेश्र्वरातें पूजोनि ।
सतीश्र्वरा अर्चोनि । दक्षेश्र्वर पूजीं मग ॥ २३५ ॥
चतुर्वक्त्रेश्र्वर पूजा । करीं गा बाळा तूं वोजा ।
पुढें स्नान करणें काजा । वृद्धकाळकूपा जाईं ॥ २३६ ॥
काळेश्र्वरा पूजोन । तुवां जावें भक्तीनें ।
अपमृत्येश्र्वरा पूजोन । ध्यान करीं गा बाळका ॥ २३७ ॥
मंदाकिनी स्नान करणें । मध्वमेश्र्वरातें पूजणें ।
तेथोनि मग पुढें जाणें । जंबुकेश्र्वरा पूजावया ॥ २३८ ॥
वक्रतुंडपूजेसी । तुवां जावें भक्तींसीं ।
दंडखात कूपेसी । स्नान श्राद्ध तुम्ही करा ॥ २३९ ॥
पुढें भूतभैरवासी । पूजिजे जैगेश्र्वरासी ।
जैगीषव्यगुहेसी । नमन करुनि पुढें जावें ॥ २४० ॥
घंटाकुमडीं स्नान करी । व्याघ्रेश्र्वरातें नमस्कारी ।
कुंदुकेश्र्वरातें अवधारी । पूजा करीं गा भक्तीसी ॥ २४१ ॥
ज्येष्ठवापीं स्नान करणें । ज्येष्ठेश्र्वरातें पूजणें ।
सवेंचि तुवां पुढें जाणें । स्नान करणें सप्तसागरा ॥ २४२ ॥
तेथोनियां वाल्मीकेश्र्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी ।
भीमलोटा जाऊनि हर्षी । भीमेश्र्वर पूजावा ॥ २४३ ॥
मातृ-पितृकुंडेसी । करावें श्राद्ध विधीसीं ।
पिशाचमोचन पूजेसी । पुढें जावें अवधारा ॥ २४४ ॥
पुढें कपर्दिंकेश्र्वरासी । पूजा करी गा भक्तींसी ।
कर्कोटकवापीसी । स्नान करी गा बाळका ॥ २४५ ॥
कर्कोटक ईश्र्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी ।
पुढें ईश्र्वरगंगेसी । स्नान दान करावें ॥ २४६ ॥
अग्नीश्र्वराचे पूजेसी । तुवां जावें भक्तीसी ।
चक्रकुंडीं स्नानासी । श्राद्धादि कर्मे करावीं ॥ २४७ ॥
उत्तरार्क पूजोन । मत्स्योदरीं करीं स्नान ।
ॐकारेश्र्वर अर्चोन । कपिलेश्र्वर पूजिजे मग ॥ २४८ ॥
ऋणमोचन तीर्थासी । श्राद्ध करा भक्तींसी ।
पापमोचनतीर्थासी । स्नान श्राद्धादि करावें ॥ २४९ ॥
कपालमोचन तीर्थी स्नान । करावें श्राद्धादितर्पण ।
कुलस्तंभा जाऊन । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥ २५० ॥
असे तीर्थ वैतरणी । स्नान श्राद्ध करा तया स्थानीं ।
विधिपूर्वक गोदानी । देतां पुण्य बहुत असे ॥ २५१ ॥
मग जावें कपिलाधारा । स्नान श्राद्ध तुम्ही करा ।
सवत्सेंसीं द्विजवरा । गोदान द्यावें परियेसा ॥ २५२ ॥
वृषभध्वजातें पूजोन । मग निघावें तेथून ।
ज्वालानृसिंह वंदोन । वरणासंगमीं तुम्हीं जावें ॥ २५३ ॥
स्नान श्राद्ध करोनि । केशवादित्य पूजोनि ।
आदिकेशव वंदोनि । पुढें जावें परियेसा ॥ २५४ ॥
प्रल्हादतीर्थ असे बरवें । स्नान श्राद्ध करावें ।
प्रल्हादेश्र्वरातें पूजावें । एकोभावें परियेसीं ॥ २५५ ॥
पिलिपिला तीर्थ थोर । स्नान तेथें करणें मनोहर ।
पूजोनियां त्रिलोचनेश्र्वर । असंख्यातेश्र्वर पूजिजे ॥ २५६ ॥
पुढें जावें महादेवासी । पूजा करावी भक्तींसीं ।
नर्मदेश्र्वर हर्षीं । एकोभावें अर्चावा ॥ २५७ ॥
गंगा-यमुना-सरस्वतीश्र्वरासी । लिंगे तीन्ही विशेषीं ।
पूजा करी गा भक्तींसीं । कामतीर्थ मग पाहें ॥ २५८ ॥
कामेश्र्वरासी पूजोनि । गोप्रतारतीर्थ स्नानीं ।
पंचगंगेसी जाऊनि । स्नान मागुतीं करावें ॥ २५९ ॥
मणिकर्णिका स्नान करणें । जलाशायीतें पूजणें ।
हनुमंतातें नमन करणें । मोदादि पंच विनायका ॥ २६० ॥
पूजावें अन्नपूर्णेसी । ढुंढिराजा परियेसीं ।
ज्ञानवापीं स्नानेंसीं । ज्ञानेश्र्वर पूजावा ॥ २६१ ॥
पूजी दंडपाणीसी । मोक्षलक्ष्मीविलांसासी ।
पूजा पंचपांडवांसी । द्रौपदी-द्रुपदविनायका ॥ २६२ ॥
पूजा आनंदभैरवासी । अविमुक्तेश्र्वरा हर्षीं ।
पूजोनि संभ्रमेंसीं । विश्र्वनाथासन्मुख ॥ २६३ ॥
(श्र्लोक) ” उत्तरमानसयात्रेयं यथावद्या मया कृता ।
न्यूनातिरिक्तया शंभुः प्रीयतामनया विभुः ” ॥ २६४ ॥
ऐसा मंत्र जपोनि । साष्टांगीं नमन करुनि ।
मग निघावें तेथोनि । पंचक्रोशयात्रेसी ॥ २६५ ॥
संकल्प करोनियां मनीं । जावें स्वर्गद्वारभुवनीं ।
गंगाकेशवापासोनि । हरिश्र्चंद्रमंडपा ॥ २६६ ॥
स्वर्गद्वारा असे जाण । मणिकर्णिका विस्तीर्ण ।
तुवां तेथें जावोन । संकल्पावें विधीसी ॥ २६७ ॥
हविष्यान्न पूर्व दिवसीं । करोनि असावें शुचीसीं ।
प्रातःकाळीं गंगेसी । स्नान आपण करावें ॥ २६८ ॥
धुंडिराजा प्रार्थोनि । मागावें करुणावचनीं ।
पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । विनवावें परियेसा ॥ २६९ ॥
गंगेतें नमोनि । जावें मग विश्र्वनाथभुवनीं ।
मग निघावें तेथोनि । भवानीशंकर पूजावया ॥ २७० ॥
जावें मुक्तिमंडपासी । नमोनि निघावें संतोषीं ।
धुंडिराज-पूजेसी । पुनरपि जावें परियेसा ॥ २७१ ॥
मागुती यावें महाद्वारा । विश्र्वेश्र्वर-पूजा करा ।
मोदादि पंच विघ्नेश्र्वरां । नमन करीं दंडपाणीसी ॥ २७२ ॥
पूजा आनंदभैरवासी । मागुतीं जावें मणिकर्णिकेसी ।
पूजोनियां मणिकर्णिकेश्र्वरासी । सिद्धिविनायका पूजावें ॥ २७३ ॥
गंगाकेशव पूजोनि । ललितादेवी नमोनि ।
जरासंधेश्र्वर आणा ध्यानीं । दालभ्येश्र्वरासी मग पूजीं ॥ २७४ ॥
सोमनाथासी पूजा करीं । पुढें शूलटंकेश्र्वरीं ।
पूजा करीं वाराहेश्र्वरीं । दशाश्र्वमेधीं पूजीं मग ॥ २७५ ॥
बंदी देवीसी वंदोनि । सर्वेश्र्वराचें दर्शन करुनि ।
केदारेश्र्वरा ध्यानीं । हनुमंतेश्र्वरासी पूजावें ॥ २७६ ॥
पूजा करीं संगमेश्र्वरी । लोलार्का अवधारीं ।
अर्कविनायक पूजा करीं । दुर्गाकुंडीं स्नान मग ॥ २७७ ॥
दुर्गा देवी पूजोनि । अर्ची दुर्गागणेश्र्वर ध्यानीं ।
पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । प्रार्थावें तेथें परियेसा ॥ २७८ ॥
विश्र्वक्सेन-ईश्र्वरासी । कर्दमतीर्थी स्नान हर्षीं ।
कर्दमेश्र्वरपूजेसी । तुवां जावें भक्तीनें ॥ २७९ ॥
मग जावें कर्दमकूपासी । पूजीं तुवां सोमनाथासी ।
विरुपाक्षलिंगासी । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥ २८० ॥
पुढें जावें नीलकंठासी । पूजा करीं गा भक्तीसीं ।
कर जोडोनि भावेसीं । कर्दमेश्र्वर स्मरावा ॥ २८१ ॥
पुन्हा दर्शन आम्हांसीं । दे म्हणावें भक्तींसी ।
मग निघावें वेगेंसी । नागनाथाते पूजेतें ॥ २८२ ॥
पुढें पूजिजे चामुंडेसी । मोक्षेश्र्वरा परियेसीं ।
कारुण्येश्र्वर भक्तींसीं । पूजा करीं गा बाळका ॥ २८३ ॥
वीरभद्रपूजेसी । जावें तेथोनि द्वितीय दुर्गेसी ।
विकटाख्य देवीसी । पूजा करीं गा मनोभावें ॥ २८४ ॥
पूजीं भैरव-उन्मत्त । काळकूटदेव ख्यात ।
विमलदुर्गा विचित्र । पूजा करीं गा बाळका ॥ २८५ ॥
पूजावें महादेवासी । नंदिकेश्र्वर पूजीं भरवसीं ।
भृंगेश्र्वर विशेषीं । पूजा करी गा मनोभावें ॥ २८६ ॥
गणप्रियांसी पूजोनि । विरुपाक्षातें नमूनि ।
यज्ञेश्र्वर अर्चोनि । विमलेश्र्वर पूजिजे मग ॥ २८७ ॥
ज्ञानेश्र्वर असे थोर । पूजा पुढें अमृतेश्र्वर ।
गंधर्वसागर मनोहर । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥ २८८ ॥
भीमचंडी शक्तीसी । पूजी चंडीविनायकासी ।
रविरक्ताक्षगंधर्वासी । पूजा करीं गा मनोभावें ॥ २८९ ॥
नरकार्णवतारकासी । पूजीं गा भीमचंडीसी ।
विनविजे तुम्ही त्यासी । पुनर्दर्शन दे म्हणोनि ॥ २९० ॥
एकपादविनायकासी । पुढें पूजिजे भैरवासी ।
समागमें भैरवीसी । पूजा करी गा ब्रह्मचारी ॥ २९१ ॥
भूतनाथ सोमनाथ । कालनाथ असे ख्यात ।
पूजा करीं गा तूं त्वरित । कपर्देश्र्वरलिंगासी ॥ २९२ ॥
नागेश्र्वर कामेश्र्वर । पुढें पूजी गणेश्र्वर ।
पूजा करीं वीरभद्रेश्र्वर । चतुर्मुख विनायका ॥ २९३ ॥
देहलीविनायकासी । पूजीं गणेश-षोडशी ।
उद्दंडगणेशासी । पूजा करीं मनोहर ॥ २९४ ॥
उत्कलेश्र्वर महाथोर । असे लिंग मनोहर ।
पुढें एकादश रुद्र । रुद्राणीतें पूजावें ॥ २९५ ॥
तेथोनि जावें तपोभूमीसी । पूजा करीं गा भक्तींसी ।
रामेश्र्वर महाहर्षीं । पूजीं मग सोमनाथ ॥ २९६ ॥
भरतेश्र्वर असे थोर । लक्ष्मणेश्र्वर मनोहर ।
पूजीं मग शत्रुघ्नेश्र्वर । द्यावाभूमी अर्ची मग ॥ २९७ ॥
नहुषेश्र्वर पूजोन । करीं रामेश्र्वरध्यान ।
पुनर्दर्शन दे म्हणोन । विनवावें परियेसा ॥ २९८ ॥
असंख्यात तीर्थवरण । तेथें करावें तुम्ही नमन ।
असंख्यात लिंग जाण । पूजा करीं गा मननिर्मळ ॥ २९९ ॥
पुढें असे लिंग थोर । नामें जाणा देवसंधेश्र्वर ।
पूजा करीं गा मनोहर । पाशपाणि विनायका ॥ ३०० ॥
त्याची पूजा करुनि । पृथ्वीश्र्वरातें नमोनि ।
यूपसरीं स्नान करोनि । कपिलधारा स्नान करीं ॥ ३०१ ॥
वृषभध्वजासी पूजोनि । ज्वालानृसिंह वंदी चरणीं ।
वरणासंगमीं स्नान करुनि । श्राद्धादि कर्मे करावी ॥ ३०२ ॥
संगमेश्र्वर पूजावा । पुढें पूजीं तूं केशवा ।
खर्वविनायक बरवा । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥ ३०३ ॥
पूजीं प्रल्हादेश्र्वरासी । स्नान कपिलतीर्थासी ।
त्रिलोचनईश्र्वरासी । पूजा करीं गा भक्तीनें ॥ ३०४ ॥
पुढें असे महादेव । पंचगंगातीर ठाव ।
पूजा करीं गा भक्तीभावें । तया बिंदुमाधवासी ॥ ३०५ ॥
पूजिजे मंगळागौरीसी । गभस्तीश्र्वरा परियेसीं ।
वसिष्ठ-वामदेवासी । पर्वतेश्र्वरा पूजीं मग ॥ ३०६ ॥
महेश्र्वराचे पूजेसी । पुढें सिद्धिविनायकासी ।
पूजा सप्तावरणेश्र्वरासी । सर्वगणेश पूजावा ॥ ३०७ ॥
मग जावें मणिकर्णिकेसी । स्नान करावें विवेकेंसीं ।
विश्र्वेश्र्वर स्मरोनि मग हर्षी । महादेवासी पूजावें ॥ ३०८ ॥
पुनरपि जावें मुक्तिमंडपासी । नमन करावें विष्णूसी ।
पूजावें तुवां दंडपाणीसी । मग धुंडिराज अर्चावा ॥ ३०९ ॥
आनंदभैरवासी पूजोनि । आदित्येशातें नमोनि ।
पूजा करीं गा एकोमनीं । मोदादि पंचविनायकासी ॥ ३१० ॥
पूजा करीं गा विश्र्वेश्र्वरासी । मोक्षलक्ष्मीविलासासी ।
नमूनि जावें सन्मुखेंसी । मंत्र म्हणावा येणेंपरी ॥ ३११ ॥
(श्र्लोक) ” जय विश्र्वेश विश्र्वात्मन् काशीनाथ जगत्पते ।
त्वत्प्रसादान्महादेव कृता क्षेत्रप्रदक्षिणा ॥ ३१२ ॥
अनेकजन्मपापानि कृतानि मम शंकर ।
गतानि पंचक्रोशात्मलिंगस्यास्य प्रदक्षिणात् ॥ ३१३ ॥
(ओव्यां) ऐसा मंत्र जपोनि । पुढें जावें शिवध्यानीं ।
मुक्तिमंडपादि करोनि । आठां ठायीं वंदावें ॥ ३१४ ॥
प्रथम मुक्तिमंडपासी । नमन करावें परियेसीं ।
वंदिजे शृंगारमंडपासी । ऐश्र्वर्यमंडपासी मग जावे ॥ ३१५ ॥
ज्ञानमंडपा नमोनि । मोक्षलक्ष्मी-विलासस्थानीं ।
सुमुक्तमंडपा वंदोनि । आनंदमंडपा तुवां जावें ॥ ३१६ ॥
पुढें वैराग्यमंडपासी । तुवां जावें भक्तिंसीं ।
येणेंपरी यात्रेसी । करी गा बाळा ब्रह्मचारी ॥ ३१७ ॥
आणिक एक प्रकार । सांगेन ऐक विचार ।
‘ नित्ययात्रा ‘ मनोहर । ऐक बाळा गुरुदासा ॥ ३१८ ॥
सचैल शुचि होऊनि । स्नान चक्रपुष्करणीं ।
देवपितर तर्पोनि । ब्राह्मण-पूजा करावी ॥ ३१९ ॥
मग निघावें तेथोनि । द्रुपदादित्येश्र्वर पूजोनि ।
द्रुपदेश्र्वर नमोनि । श्रीविष्णूतें पूजावें ॥ ३२० ॥
मग नमावें दंडपाणी । महेश्र्वरातें पूजोनि ।
पुढें जावें तेथोनि । धुंडिराज अर्चावा ॥ ३२१ ॥
ज्ञानवापीं करीं स्नान । नंदिकेश्र्वर पूजोन ।
तारकेश्र्वर अर्चोन । पुढें जावें मग तुवां ॥ ३२२ ॥
महाकाळेश्र्वर देखा । पूजा करीं भावें एका ।
दंडपाणि विशेषा । पूजा करीं गा मनोहर ॥ ३२३ ॥
मग यात्रा विश्र्वेश्र्वर । करीं गा बाळा मनोहर ।
लिंग असे ओंकारेश्र्वर । प्रतिपदेसी पूजावा ॥ ३२४ ॥
मत्स्योदरी तीर्थेसीं । स्नान करावें पाडवेंसी ।
त्रिलोचन महादेवासी । दोनी लिंगे असतीं जाण ॥ ३२५ ॥
तेथें बीजतिजेसी । जावें तुवां यात्रेंसी ।
यात्रा जाणा चतुर्थीसी । कृत्तिवास लिंग जाणा ॥ ३२६ ॥
रत्नेश्र्वर पंचमीसी । चंद्रेश्र्वर पूजेसी ।
षष्ठीसी जावें तुवां हर्षी । ऐक शिष्या एकचित्तें ॥ ३२७ ॥
सप्तमी केदारेश्र्वर । अष्टमी लिंग धर्मेश्र्वर ।
वीरीश्र्वर लिंग थोर । नवमी यात्रा महापुण्य ॥ ३२८ ॥
कामेश्र्वर दशमीसी । एकादशीं विश्र्वकर्मेश्र्वरासी ।
द्वादशी मणिकर्णिकेसी । मणिकर्णिकेश्र्वर पूजावा ॥ ३२९ ॥
त्रयोदशीं प्रदोषेसी । पूजा अविमुक्तेश्र्वरासी ।
चतुर्दशीं विशेषीं । विश्र्वेश्र्वर पूजावा ॥ ३३० ॥
जो कोणी काशीवासी । असेल नर परियेसीं ।
करावी यात्रा आहे ऐसी । नाहींतरी विघ्नें घडतीं ॥ ३३१ ॥
शुक्लपक्षीं येणेंपरी । यात्रा करावी मनोहरी ।
कृष्णपक्ष आलियावरी । यात्रा करावी सांगेन ॥ ३३२ ॥
चतुर्दशी धरुनि । यात्रा करा प्रतिदिनीं ।
एकेक पृथक् करुनि । सांगेन ऐका एकचित्तें ॥ ३३३ ॥
वरुणानदी करा स्नान । करा शैल्येश्र्वर दर्शन ।
संगमेश्र्वर पूजोन । संगमी स्नान तये दिनीं ॥ ३३४ ॥
स्वलीनतीर्थस्नानासी । स्वलीनेश्र्वर पूजा हर्षी ।
मंदाकिनी येरे दिवशीं । पूजा करीं मध्यमेश्र्वरा ॥ ३३५ ॥
मणिकर्णिका स्नानेंसीं । पूजा ईशानेश्र्वरासी ।
हिरण्यगर्भ परियेसीं । लिंग दोनी पूजिजे ॥ ३३६ ॥
स्नान धर्मकूपेसी । करीं पूजा गोप्रेक्षेश्र्वरासी ।
पूजा करी तया दिवसीं । ऐक बाळा ब्रह्मचारी ॥ ३३७ ॥
कपिलधारा तीर्थासी । स्नान करावें भक्तींसीं ।
वृषभध्वज लिंगासी । पूजा सप्तमी दिनीं ॥ ३३८ ॥
उपशांतकूपेसी । स्नान करावें भक्तींसीं ।
उपशांतेश्र्वरासी । पूजा करीं गा तया दिनीं ॥ ३३९ ॥
पंचचूडाडोहांत । स्नान करावें शिव ध्यात ।
ज्येष्ठेश्र्वरलिंग त्वरित । पूजावें तया दिवशीं ॥ ३४० ॥
कूप-चतुःसमुद्रेंसी । स्नान करीं गा भावेंसीं ।
समुद्रेश्र्वर हर्षी । पूजा करीं तया दिनीं ॥ ३४१ ॥
देवापुढें कूप असे । स्नान करावें संतोषें ।
शुक्रेश्र्वरा पूजा हर्षे । तया दिनीं परियेसा ॥ ३४२ ॥
दंडखात तीर्थेसी । स्नान करा तुम्ही हर्षी ।
व्याघ्रेश्र्वरपूजेसी । तुवां जावे तया दिनीं ॥ ३४३ ॥
शौनकेश्र्वरतीर्थेसी । स्नान करुनि देवासी ।
तीर्थनामें लिंगासी । पूजा करा मनोहर ॥ ३४४ ॥
जंबुकतीर्थ मनोहर । स्नान करावें शुभाचार ।
पूजा करीं गा जंबुकेश्र्वर । चतुर्दश लिंग असे ॥ ३४५ ॥
शुक्लकृष्णपक्षेंसी । अष्टमी तिथी विशेषीं ।
पूजावें तुम्हीं लिंगासी । सांगेन ऐका महापुण्य ॥ ३४६ ॥
दक्षेश्र्वर पार्वतीश्र्वर । तिसरा पशुपतीश्र्वर ।
गंगेश्र्वर नर्मदेश्र्वर । पूजा करीं गा मनोभावें ॥ ३४७ ॥
गभस्तेश्र्वर सतीश्र्वर । मध्यमेश्र्वर असे थोर ।
तारकेश्र्वर निर्धार । नव लिंगे पूजावीं ॥ ३४८ ॥
आणिक लिंगे एकादश । नित्ययात्रा विशेष ।
आग्नीघ्रेश परियेस । यात्रा तुम्हीं करावी ॥ ३४९ ॥
दुसरा असे उर्वशीश्र्वर । नकुलेश्र्वर मनोहर ।
चौथा आषाढेश्र्वर । भारभूतेश्र्वर जाणावा ॥ ३५० ॥
लांगलीश्र्वरीं पूजा । करा त्रिपुरांतका वोजा ।
मनःप्रकामेश्र्बरकाजा । तुम्हीं जावें पूजेसी ॥ ३५१ ॥
प्रीतिकेश्र्वर देखा । मदालसेश्र्वर ऐका ।
तिलपर्णेश्र्वर निका । पूजा करीं भावेंसीं ॥ ३५२ ॥
आतां शक्तियात्रा करावयासी । सांगेन ऐका विधीसी ।
शुक्लपक्ष-तृतीयेसी । आठ यात्रा कराव्या ॥ ३५३ ॥
गोप्रेक्षतीर्थ देखा । स्नान करुनि ऐका ।
पूजा मुखनिर्माळिका । भक्तिभावें करोनि ॥ ३५४ ॥
ज्येष्ठवापीं स्नानेसीं । ज्येष्ठगौरी पूजा हर्षीं ।
स्नान करा ज्ञानवापीसी । शृंगार-सौभाग्यगौरी पूजावी ॥ ३५५ ॥
स्नान करा विशाळगंगेसी । पूजा विशाळगौरीसी ।
ललितातीर्थस्नानेंसी । ललिता देवी पूजावीं ॥ ३५६ ॥
स्नान भवानीतीर्थेंसीं । पूजा करा भवानींसी ।
बिंदुतीर्थ स्नानासी । मंगळागौरी पूजावी ॥ ३५७ ॥
पूजा इतुके शक्तींसी । मग पूजिजे लक्ष्मीसी ।
येणें विधीं भक्तींसी । यात्रा करावी मनोहर ॥ ३५८ ॥
यात्रा तिथी-चतुर्थीसी । पूजा सर्वगणेशासी ।
मोदक द्यावे विप्रांसी । विघ्न न करी तीर्थवासियांते ॥ ३५९ ॥
मंगळ-रविवारेसी । यात्रा करीं भैरवांसी ।
षष्ठी तिथी प्रीतींसीं । जावें तुम्हीं मनोहर ॥ ३६० ॥
रविवार सप्तमीसी । यात्रा करावी रविदेवासी ।
नवमी अष्टमी चंडीसी । यात्रा तुम्हीं करावी ॥ ३६१ ॥
अंतर्गृहयात्रेसी । करावी तुम्हीं प्रतिदिवसीं ।
विस्तार काशीखंडासी । असे ऐक ब्रह्मचारी ॥ ३६२ ॥
ऐसी विश्र्वेश्र्वर यात्रा । करावी तुवां पवित्रा ।
आपुले नाभीं सोमसूत्रा । लिंगप्रतिष्ठा करावी ॥ ३६३ ॥
इतुकें ब्रह्मचारियासी । यात्रा सांगे तो तापसी ।
आचरे येणें विधींसीं । तुझी वासना पुरेल ॥ ३६४ ॥
तुजवरी कृपा असे गुरु । प्रसन्न होईल शंकरु ।
मनीं धरीं गा निर्धारु । गुरुस्मरण करीत असे ॥ ३६५ ॥
इतकें सांगोनि तापसी । अदृश्य झाला परियेसीं ।
ब्रह्मचारी म्हणे हर्षी । हाचि माझा गुरु सत्य ॥ ३६६ ॥
अथवा होईल ईश्र्वरु । मजवरी कृपा केली श्रीगुरु ।
कार्य साधलें निर्धारु । म्हणोनि मनीं विचारी तो ॥ ३६७ ॥
नाराधितां आपण देखा । भेटला मज पिनाका ।
गुरुकृपा होय जों कां । सकळाभीष्ट पावीजे ॥ ३६८ ॥
समस्त देवीं ऐसी गति । दिलियावांचून न देती ।
ईश्र्वर भोळाचक्रवर्ती । गुरुप्रसादें भेटला ॥ ३६९ ॥
दान यज्ञ तपस । कांहीं न करतां सायास ।
भेटी जाहली विश्र्वेशास । गुरुकृपेंकरोनि ॥ ३७० ॥
ऐसें श्रीगुरुस्मरण करीत । ब्रह्मचारी जाय त्वरित ।
विधिपूर्वक आचरीत । यात्रा केली भक्तीनें ॥ ३७१ ॥
पूजा करितां भक्तींसीं । प्रसन्न झाला व्योमकेशी ।
निजस्वरुपें सन्मुखेसीं । उभा राहिला शंकर ॥ ३७२ ॥
प्रसन्न होऊनि शंकर । म्हणे दिधला माग वर ।
संतोषोनि त्वष्ट्टकुमार । विनविता जाहला वृत्तांत ॥ ३७३ ॥
जें जें मागितलें श्रीगुरु । आणिक त्याचे कन्याकुमरु ।
सांगता जाहला विस्तारु । तया शंकराजवळी देखा ॥ ३७४ ॥
संतोषोनि ईश्र्वर । देता जाहला अखिल वर ।
म्हणे बाळा माझा कुमर । सकळ विद्याकुशळ होसी ॥ ३७५ ॥
तुवां केली गुरुभक्ति । तेणें जाहलों आपण तृप्ति ।
अखिल विद्या तुझे हातीं । ‘ विश्र्वकर्मा ‘ तूंचि होसी ॥ ३७६ ॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । लाधेल तुज परमार्थ ।
सृष्टी रचावया तूं समर्थ । होसी जाण त्वष्ट्टपुत्रा ॥ ३७७ ॥
ऐसा वर लाधोन । त्वष्टापुत्र आनंदोन ।
केलें लिंग स्थापन । आपुलें नामीं तेथे देखा ॥ ३७८ ॥
मग निघाला तेथोनि । केली आइती तत्क्षणीं ।
प्रसन्न होतां शूलपाणि । काय नोहे परियेसा ॥ ३७९ ॥
जें जें मागितलें गुरु । सकळ वस्तु केल्या चतुरु ।
घेऊनि गेला वेगवक्त्रु । तया गुरुसन्मुखेंसी ॥ ३८० ॥
सकळ वस्तु देऊनि । लागतसे श्रीगुरुचरणीं ।
अनुक्रमें गुरुरमणी । पुत्र कन्येसी वंदिले ॥ ३८१ ॥
उल्हास जाहला श्रीगुरुसी । आलिंगतसे महाहर्षी ।
म्हणे शिष्य ताता ज्ञानराशि । तुष्टलों तुझे भक्तीतें ॥ ३८२ ॥
सकळ विद्याकुशळ होसी । अष्टैश्र्वर्ये नांदसी ।
त्रैमूर्ति होतील तुज वशी । ऐक शिष्यशिखामणि ॥ ३८३ ॥
घर केलें तुवां आम्हांसी । आणिक वस्तु विचित्रेंसी ।
चिरंजीव तूंचि होसी । आचंद्रार्क तुझें नाम ॥ ३८४ ॥
स्वर्गमृत्युपाताळासी । तुझे पसरवीं चातुर्यासी ।
रचना तुझी सृष्टीसी । चौदा चौसष्टी तूंचि ज्ञाता ॥ ३८५ ॥
तुज वश्य अष्ट सिद्धि । होतील जाण नव निधि ।
चिंता कष्ट तुज न होती कधीं । म्हणोनि वर देता जाहला ॥ ३८६ ॥
ऐसा वर लाधोनि । गेला शिष्य महाज्ञानी ।
येणेंपरी विस्तारुनि । सांगे ईश्र्वर पार्वतीसी ॥ ३८७ ॥
ईश्र्वर म्हणे गिरिजेसी । गुरुभक्ति आहे ऐसी ।
एकभाव असे ज्यासी । सकळाभीष्ट तो पावे ॥ ३८८ ॥
भव म्हणिजे सागरु । उतरावया पैल पारु ।
समर्थ असे एक गुरु । त्रैमूर्ति त्याच्या आधीन ॥ ३८९ ॥
याकारणें त्रैमूर्ति । गुरुचि होय सिद्धांती ।
वेदशास्त्रें बोलती । गुरुविणें पार नाहीं ॥ ३९० ॥
(श्र्लोक) यस्य देवे परा भक्तिर्ययथा देवे तथा गुरौ ।
तस्यै ते कथिता ह्यर्थाः प्रकाशन्ते महात्मनः ॥ ३९१ ॥
(ओंव्या) ऐसें ईश्र्वर पार्वतीसी । सांगता जाहला विस्तारेंसी ।
म्हणोनि श्रीगुरु प्रीतीसीं । निरोपिलें सायंदेव-द्विजातें ॥ ३९२ ॥
इतुकें होतां रजनीसी । उदय जाहला दिनकरासी ।
चिंता म्हणिजे अंधकारासी । गुरुकृपा ज्योति जाणा ॥ ३९३ ॥
संतोषोनि द्विजवरु । करिता जाहला नमस्कारु ।
ऐसी बुद्धि देणार गुरु । तूंचि स्वामी कृपानिधि ॥ ३९४ ॥
नमन करुनि श्रीगुरुसी । विनवीतसे भावेंसी ।
स्वामी कथा निरोपिलीसी । अपूर्व मातें वाटलें ॥ ३९५ ॥
काशीयात्राविधान । निरोपिलें मज विस्तारुन ।
ते वेळीं तेथेंचि होतों आपण । तुम्हांसहित स्वामिया ॥ ३९६ ॥
पाहे आपुले दृष्टांतीं । स्वामी काशीपुरीं असती ।
जागृतीं अथवा सुषुप्तीं । नकळे मातें स्वामिया ॥ ३९७ ॥
म्हणोनि विप्र तये वेळीं । वंदी श्रीगुरुचरणकमळीं ।
विनवीतसे करुणाबहाळी । भावभक्तीकरोनियां ॥ ३९८ ॥
जय जया परमपुरुषा । परात्परा परमहंसा ।
भक्तजनहृदयनिवासा । श्रीनृसिंहसरस्वती ॥ ३९९ ॥
ऐसें तया अवसरीं । पूर्वज तुझा स्तोत्र करी ।
सांगेन तुज अवधारीं । एकचित्तें परियेसीं ॥ ४०० ॥
स्तोत्र अष्टक (गुरुचरित्र)
आदौ ब्रह्म त्वमेव सर्व जगतां, वेदात्ममूर्तिं विभुं ।
पश्र्चात् क्षोणिजडा विनाश-दितिजां, कृताऽवतारं प्रभो ।
हत्वा दैत्यमनेकधर्मचरितं, भूत्वाऽत्मजोऽत्रेर्गृहे ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ १ ॥
भूदेवाखिलमानुष विदुजना, बाधायमानं कलिं ।
वेदादुष्यमनेकवर्णमनुजा भेदादि भूतोन्नतम् ।
छेदःकर्मतमान्धकारहरणं श्रीपाद-सूर्योदये ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ २ ॥
धातस्त्वं हरि शंकर प्रति गुरो, जाताग्रजन्मं विभो ।
हेतुः सर्वविदोजनाय तरणं ज्योतिःस्वरुपं जगत् ।
चातुर्थाश्रमस्थापितं क्षितितले, पातुः सदा सेव्ययं ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ३ ॥
चरितं चित्रमनेकीर्तिमतुले, परिभूतभूमंडले ।
मूकं वाक्य दिवाधंकस्य नयनं, वंध्या च पुत्रं ददौ ।
सौभाग्यं विधवा च दायक श्रियं, दत्वा च भक्तं जनं ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ४ ॥
दुरितं घोरदरिद्रदावतिमिरं, —-हरणं जगज्ज्योतिषं ।
स्वर्धेनुं सुरपादपूजितजना, करुणाब्धिं भक्तार्तितः ।
नरसिंहेद्र-सरस्वतीश्र्वर विभो, शरणागतं रक्षकं ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ५ ॥
गुरुमूर्तिश्र्चरणारविंदयुगलं, —स्मरणं कृतं नित्यसौ ।
चरितं क्षेत्रमनेकतीर्थसफलं, सरितादि भागीरथी ।
तुरगामेध-सहस्त्रगोविदुजनाः, सम्यक ददन् तत्फलं ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ६ ॥
नो शक्यं तव नाममंगल स्तुवं, वेदागमागोचरं ।
पादद्वं हृदयाब्जमंतरदलं, निर्धार मीमांसतं ।
भूयोभूयः स्मरन् नमामि मनसा, श्रीमदगुरुं पाहि मां ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ७ ॥
भक्तानां तरणार्थ सर्वजगतां, दीक्षा ददन् योगिनां ।
सुक्षेत्रं पुरगाणगस्थित प्रभो, दत्वा चतुष्कामदं ।
स्तुत्वा भक्तसरस्वती गुरुपदं, जित्वाद्यदोषादिकं ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ८ ॥
एवं श्रीगुरुनाथमष्टकमिदं स्तोत्रं पठेन्नित्यसौ ।
तेजोवर्चबलोन्नतं श्रियकरं आनंदवर्धं वपुः ।
पुत्रापत्यमनेकसंपदशुभा, दीर्घायुमारोग्यतां ।
वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती-श्रीपादयुग्मांबुजम् ॥ ९ ॥
येणेंपरी स्तोत्र करीत । मागुती करी दंडवत ।
सद्गदित कंठ होत । रोमांच अंगीं उठियेले ॥ ४१० ॥
म्हणे त्रैमूर्तीचा अवतारु । तूंचि देवा जगद्गुरु ।
आम्हां दिसतोसी नरु । कृपानिधि स्वामिया ॥ ४११ ॥
मज दाविला परमार्थ । लभ्य चारी पुरुषार्थ ।
तूंचि सत्य विश्र्वनाथ । काशीपूर तुजपाशीं ॥ ४१२ ॥
ऐसेंपरी श्रीगुरुसी । विनवी विप्र परियेंसीं ।
संतोषोनि महाहर्षी । निरोप देती तये वेळीं ॥ ४१३ ॥
श्रीगुरु म्हणती सायंदेवासी । दाखविली तुज काशी ।
पुढें वंश एकविसी । यात्राफळ तुम्हां असे ॥ ४१४ ॥
तूंचि आमुचा निजभक्त । दाविला तुज दृष्टांत ।
आम्हांपाशीं सेवा करीत । राहें भक्ता म्हणितलें ॥ ४१५ ॥
जरी राहसी आम्हांपाशीं । नको वंदूं म्लेंच्छासी ।
आणोनियां स्त्रीपुत्रांसी । भेटी करवीं म्हणितले ॥ ४१६ ॥
निरोप देऊनि द्विजासी । गेले श्रीगुरु मठासी ।
सदानंद जैसी तैसी । होतो श्रीगुरुभक्तजनां ॥ ४१७ ॥
आज्ञा घेवोनि सहज । गेला तुमचा पूर्वज ।
कलत्रपुत्रांसहित द्विज । आला श्रीगुरुदर्शना ॥ ४१८ ॥
भाद्रपद चतुर्दशी । शुक्लपक्ष परियेसीं ।
आले शिष्य भेटीसी । एकोभावेंकरोनि ॥ ४१९ ॥
येती शिष्य लोटांगणी । एकोभावें तनुमनीं ।
येऊनि लागती चरणीं । सद्गदित कंठ जाहले ॥ ४२० ॥
कर जोडूनि तये वेळीं । स्तोत्र करिती तेही सकळीं ।
” ॐ नमो जी चंद्रमौळी । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥ ४२१ ॥
त्रैमूर्तीचा अवतारु । जाहलासी स्वामी जगद्गुरु ।
नकळे पार हरिहरु- । ब्रह्मादिका गुरुनाथा ॥ ४२२ ॥
तुझा महिमा वर्णावयासी । शक्ती कैंची आम्हांसी ।
आदिपुरुष भेटलासी । कृपानिधि स्वामिया ॥ ४२३ ॥
जैसा चंद्र चकोरासी । उदय होय सुधारसीं ।
तैसे आम्ही संतोषी । तुझे चरण देखतां ॥ ४२४ ॥
पूर्वजन्मीं पापराशि । केल्या होत्या बहुवसीं ।
स्वामी तुझे दर्शनेंसी । पुनीत झालों म्हणतसे ॥ ४२५ ॥
जैसा चिंतामणि स्पर्श होतां । लोह कांचन होय तत्त्वता ।
मृत्तिका जंबुनदींत पडतां । तत्काळीं होय सुवर्ण ॥ ४२६ ॥
जैसा मानस-सरोवरासी । कावळा जाय स्वभावेंसी ।
तत्काळ होय राजहंसी । तैसें तुझे दर्शनेंसीं पुनीत जाहलों ॥ ४२७ ॥
(श्र्लोक) गंगा पापं शशी तापं दैन्यं कल्पतरुस्तथा ।
पापं तापं दैन्यं च हरेच्छ्रीगुरुदर्शनम् ॥ ४२८ ॥
(टिका) गंगास्नान पाप नाशी । ताप हरतो शशी ।
कल्पवृक्षछायेसीं । कल्पिलें फळ पाविजे ॥ ४२९ ॥
एकेकाचे एकेक गुण । ऐसे असती लक्षण ।
दर्शन होतां श्रीगुरुचरण । तिन्ही फळ पाविजे ॥ ४३० ॥
पाप हरतें तात्काळीं । ताप चिंता जाय सकळीं ।
दैन्यकानना जाळी । श्रीगुरुचरणदर्शन ॥ ४३१ ॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । देता होय श्रीगुरुनाथ ।
ऐसा वेदसिद्धांत । देखिले तूंते आजि आम्हीं ॥ ४३२ ॥
म्हणोनियां आनंदेंसीं । गायन करी संतोषी ।
अनेक रागें परियेसीं । कर्नाटक भाषेंकरुनियां ॥ ४३३ ॥
कंडेनिंदु भक्तजनर भाग्यनिधिया, भू— ।
मंडलोळगे नारसिंह सरस्वतीया ॥ ध्रू. ॥
कंडेनिंदु दृष्टीयिंद वारिजळपादवन्नु ।
हृदयकमलदल्लि भजिसे सुखवनीव जगत्पतीया ।
कंडेनिंदु भक्तजनर भाग्यनिधिया, भू— ।
मंडलोळगे नारसिंह सरस्वतीया ॥
भोगिजनरि–गेल्ल काम्य–फलगळित्तु सलहुतिरुव ।
योगिनीय-रोडेय नार-सिंहसरस्वतिय पाद ॥
कंडेनिंदु भक्तजनर भाग्यनिधिया, भू— ।
मंडलोळगे नारसिंह सरस्वतीया ॥ १ ॥
वाक्यकारण नागि जगदि-हिडिदु दंडकमंडलवनु ।
सगुणनेनिसि वलिद श्रीगुरु यतिवरन्न ।
कंडेनिंदु भक्तजनर भाग्यनिधिया, भू— ।
मंडलोळगे नारसिंह सरस्वतीया ॥ २ ॥
धरेगे गाणगपुर कैला- स हरिदासरोडेय नेनिसि ।
करुणदीवरवित्तु पोरेव अनुदिन गुरुचरणवन्नु ।
कंडेनिंदु भक्तजनर भाग्यनिधिया, भू— ।
मंडलोळगे नारसिंह सरस्वतीया ॥ ३ ॥ ४३४ ॥
(पद दुसरें) कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा । ध्रु. ॥
तत्वबोधेय उपनिषत् तत्वचरितना ।
व्यक्तवाद परब्रह्म मूर्तियनिसुवना ॥
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ॥ १ ॥
शेषशयन परवेषकायकना ।
लेसुकृपेय निमेषनेंच भाषापालकना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ॥ २ ॥
गंधपरिमळदिंद शोभितानंदसागरना ।
छंदबुळ्ळ योगींद्रगोपी-वृदंवल्लभना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ॥ ३ ॥
मंत्रकूटादि मेरेदुस्वा-तंत्रनादवना ।
इंतु निगमागमद सकलकातियुळ्ळवना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ॥ ४ ॥
करियराय नेनिपेगे वरद गुरुरायना ।
नरसिंहसरस्वत्यंब नारी-पुरुषनामकना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ।
मंडलदोळगे यतिवरराय चंद्रमन्ना ।
कंडेनम्मा । इंदु कंडेनम्मा ॥ ५ ॥ ४३५ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुसी । स्तुति केली बहुवसीं ।
संतोषोनि महाहर्षी । आश्र्वासिती तये वेळीं ॥ ४३६ ॥
प्रेमभावें समस्तांसी । बैसा म्हणती समीपेसी ।
जैसा लोभ मातेसी । बाळकावरी परियेसा ॥ ४३७ ॥
सिद्ध म्हणे नामकरणी । काय सांगूं तया दिनीं ।
कैशी कृपा अंतःकरणीं । तया श्रीगुरु यतीच्या ॥ ४३८ ॥
आपुले कलत्र-पुत्रेसीं । जैसा लोभ परियेसीं ।
तैसें तुमचे पूर्वजांसी । प्रेमभावें पुसताति ॥ ४३९ ॥
गृहवार्ता कुसरी । क्षेम पुत्रकलत्रीं ।
द्विज सांगे मनोहरी । सविस्तारीं परियेसा ॥ ४४० ॥
कलत्रेंसीं नमोन । सांगे क्षेम समाधान ।
होते पुत्र दोघेजण । चरणावरी घातले ॥ ४४१ ॥
ज्येष्ठसुत नागनाथ । तयावरी कृपा बहुत ।
कृपानिधि श्रीगुरुनाथ । माथां हात ठेविती ॥ ४४२ ॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । तुझ्या ज्येष्ठसुतासी ।
आयुष्य होईल पूर्णायुषी । संतति याची बहुवस ॥ ४४३ ॥
हाचि भक्त आम्हांसी । असेल श्रियायुक्तेंसी ।
तुवां आतां म्लेंच्छासी । सेवा वंदन न करावें ॥ ४४४ ॥
आणिक तूंतें असे नारी । पुत्र होतील तीतें चारी ।
नांदतील श्रियाकरीं । तुवां सुखें असावें ॥ ४४५ ॥
जया दिवसीं म्लेंच्छासी । तुवां जाऊनि वंदिसी ।
हानि असे जीवासी । म्हणोनि सांगती तये वेळीं ॥ ४४६ ॥
तुझा असे वडील सुत । तोचि आमुचा निज भक्त ।
त्याची कीर्ति वाढेल बहुत । म्हणती श्रीगुरु तये वेळीं ॥ ४४७ ॥
मग म्हणती द्विजासी । जावें त्वरित संगमासी ।
स्नान करोनि त्वरितेंसी । यावें म्हणती तये वेळीं ॥ ४४८ ॥
ग्रामलोक तया दिवसीं । पूजा करिती अनंतासी ।
येऊनियां श्रीगुरुसी । पूजा करिती परियेसा ॥ ४४९ ॥
पुत्रमित्रकलत्रेंसी । गेला स्नाना संगमासी ।
विधिपूर्वक अश्र्वत्थासी । पूजूनि आलें मठांत ॥ ४५० ॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । आजि व्रतचतुर्दशी ।
पूजा करीं अनंतासी । समस्त द्विज मिळोनि ॥ ४५१ ॥
ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करिता होय नमस्कारु ।
आमुचा अनंत तूंचि गुरु । व्रतसेवा तुमचे चरण ॥ ४५२ ॥
तये वेळीं श्रीगुरु । सांगता होय विचारु ।
पूर्वी कौंडिण्य ऋषेश्र्वरु । केलें व्रत प्रख्यात ॥ ४५३ ॥
ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करिता जाहला नमस्कारु ।
कैसें व्रत आचरुं । पूर्वीं कवणें केलें असे ॥ ४५४ ॥
ऐसें व्रत प्रख्यात । स्वामी निरोपितां बहुत ।
तयाचा आदि अंत । मज कथा निरोपिजे ॥ ४५५ ॥
त्याणें पुण्य काय घडे । काय लाभे रोकडें ।
ऐसें मनींचें सांकडें । फेडावें माझें स्वामिया ॥ ४५६ ॥
ऐसें विनवितां द्विजवरु । संतोषी जाहले श्रीगुरु ।
सांगताति विस्तारु । सिद्ध म्हणे नामधारका ॥ ४५७ ॥
म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार ।
ऐकतां तुटे भवसागर । निःसंदेह परियेसा ॥ ४५८ ॥
॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ
श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे
काशीयात्रा-त्वष्टपुत्रआख्यान-सायंदेववरलाभो
नाम एकचत्वारिंशोऽध्यायः ॥
॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥
इस अध्याय में, हम देखते हैं कि कैसे एक ब्राह्मण गुरु की कृपा से सभी प्रकार की सिद्धियां प्राप्त करता है। ब्राह्मण बहुत विद्वान था, लेकिन वह अहंकारी था। वह गुरु के पास गया और उनसे सभी प्रकार की सिद्धियां प्राप्त करने की प्रार्थना की। गुरु ने ब्राह्मण को बताया कि सिद्धियां प्राप्त करना आसान नहीं है, इसके लिए कठिन परिश्रम करना पड़ता है। लेकिन ब्राह्मण गुरु की कृपा प्राप्त करना चाहता था। उसने गुरु के चरणों में समर्पण कर दिया और गुरु की आज्ञा का पालन किया। गुरु की कृपा से ब्राह्मण को सभी प्रकार की सिद्धियां प्राप्त हुईं।