गुरुचरित्र अध्याय 50 एक बहुत ही प्रेरणादायक अध्याय है जिसमें एक पूर्वजन्म के रजक की कथा है, जिसे श्रीगुरु नरसिंहसरस्वती की कृपा से मोक्ष प्राप्त हुआ। यह अध्याय हमें सिखाता है कि गुरु की कृपा से कोई भी व्यक्ति मोक्ष प्राप्त कर सकता है, चाहे उसकी जाति, वर्ण, या सामाजिक स्थिति कुछ भी हो।
इस अध्याय में, हम देखते हैं कि कैसे एक रजक, जो कि उस समय के समाज में एक निम्न जाति का माना जाता था, श्रीगुरु नरसिंहसरस्वती की शरण में आया और उनकी शरणागत हो गया। गुरु ने रजक की भक्ति से प्रसन्न होकर उसे मोक्ष प्रदान किया। यह अध्याय हमें यह सिखाता है कि गुरु के लिए कोई भी छोटा या बड़ा नहीं होता है। गुरु सभी भक्तों को समान रूप से प्रेम करते हैं और उन सभी को मोक्ष प्रदान करते हैं।
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढें अपूर्व झालें ऐका ।
पूर्वी रजक-कथानका । तूंतें आपण निरोपिलें ॥ १ ॥
त्याणें मागितला वरु । राज्यपद धुरंधरु ।
प्रसन्न झाले त्यासी श्रीगुरु । दिधला वर परियेसा ॥ २ ॥
उपजला तो म्लेंच्छयातींत । विदुरानगरीं राज्य करीत ।
पुत्रपौत्रीं अनेक रीतींत । महानंदे परियेसा ॥ ३ ॥
ऐसा राजा तो यवन । होता आपण संतोषोन ।
अश्र्व गज अपार धन । पायभारा मिति नाही ॥ ४ ॥
आपण तरी यातिहीन । पुण्यवासना अंतःकरण ।
दानधर्म करी जाण । समस्त यातीं एकोभावें ॥ ५ ॥
विशेष भक्ति विप्रांवरी । असे पूर्व संस्कारीं ।
असतीं देवालयें भूमिवरी । उपद्रव नेदी तयांसी ॥ ६ ॥
त्याचे घरचे पुरोहित । तया रायासी शिकवीत ।
आपण होऊन म्लेंच्छ यात । देवद्विजां निंदावें ॥ ७ ॥
त्यातें तुम्ही सेवा करितां । त्याणें अपार दोष प्राप्ता ।
यातिधर्म करणें मुख्यता । पुण्य अपार असे जाणा ॥ ८ ॥
मंदमति द्विजयाती । देखा पाषाणपूजा करिती ।
समस्तांते देव म्हणती । काष्ठवृक्षपाषाणासी ॥ ९ ॥
धेनूसी म्हणती देव । म्हणती देव अग्नि सूर्य ।
तीर्थयात्रा नदीतोय । समस्तां देव म्हणती देखा ॥ १० ॥
ऐसे विप्र मंदमती । निराकारा साकार म्हणती ।
त्यांतें म्लेंच्छ जे भजती । अधोगति पावती ते ॥ ११ ॥
ऐसे यवन पुरोहित । रायापुढें सांगती हित ।
ऐकोनि राजा उत्तर देत । कोपेंकरुनि परियेसा ॥ १२ ॥
राजा म्हणे पुरोहितांसी । तुम्हीं निरोपिलें आम्हांसी ।
अणुरेणुतृणकाष्ठेंसी । सर्वेश्र्वर पूर्ण असे ॥ १३ ॥
समस्त सृष्टि ईश्र्वराची । स्थावर जंगम रचिली साची ।
सर्वत्रासि देव एकचि । तर्कभेद असे मतांचे ॥ १४ ॥
समस्त यातींची उत्पत्ति । जाणावी तुम्ही पंचभूतीं ।
पृथ्वी आप तेज वायु रीती । आकाशापासाव परियेसा ॥ १५ ॥
समस्तांसी पृथ्वी एक । आणिती मृत्तिका कुलाल लोक ।
नानापरीची करिती ऐक । भांडीं भेद परोपरी ॥ १६ ॥
नानापरीच्या धेनु असती । क्षीर एकचि वर्ण दिसे श्र्वेती ।
सुवर्ण जाणा तयाच रीतीं । परोपरीचे अलंकार ॥ १७ ॥
तैसे देह भिन्न जाणा । परमात्मा एकचि पूर्ण ।
जैसा चंद्र एकचि गगनीं । नाना घटीं दिसतसे ॥ १८ ॥
दीप असतां एक घरी । लाविती वाती सहस्त्र जरी ।
समस्त होती दिपावरी । भिन्नभाव कोठें असे ॥ १९ ॥
एकचि सूत्र आणोनि । नानापरीचें ओविती मणि ।
एकचि सूत्र जाणोनि । न पहावा भाव भिन्न ॥ २० ॥
तैशा याति नानापरी । असती जाणा वसुंधरी ।
समस्तांसी एकचि हरि । भिन्न भाव करुं नये ॥ २१ ॥
आणिक तुम्ही म्हणाल ऐसें । पूजिती पाषाण देवासरिसे ।
सर्वां ठायीं पूर्ण भासे । विश्र्वात्मा तो एकचि ॥ २२ ॥
प्रतिमापूजा स्वल्पबुद्धि । म्हणोनि सांगताति प्रसिद्धीं ।
आत्माराम पूजा विधीं । त्यांचे मतीं ऐसें असे ॥ २३ ॥
स्थिर नव्हे अंतःकरण । म्हणोनि करिती प्रतिमा खूण ।
नाम ठेवोनि ‘ नारायण ‘ । तया नामें पूजिताति ॥ २४ ॥
त्यांते तुम्हीं निंदा करितां । तरी सर्वां ठायीं परिपूर्ण म्हणतां ।
प्रतिष्ठावया आपुल्या मता । द्वेष आम्हीं कां करावा ॥ २५ ॥
याकारणें ज्ञानवंतीं । करुं नये निंदास्तुति ।
असती नानापरीच्या याती । आपुले रहाटी रहाटती ॥ २६ ॥
ऐशापरी पुरोहितांसी । सांगे राजा विस्तारेंसीं ।
करी पुण्य बहुवसी । विश्र्वास देवद्विजांवरी ॥ २७ ॥
राजा देखा येणेंपरी । होता तया विदुरानगरीं ।
पुढें त्याचे मांडीवरी । स्फोटक एक उद्भवला ॥ २८ ॥
नानापरीचे वैद्य येती । तया स्फोटका लेप करिती ।
शमन नोहे कवणे रीतीं । महादुःखें कष्टतसे ॥ २९ ॥
ऐसें असतां वर्तमानीं । श्रीगुरु होते गाणगाभुवनीं ।
विचार करिती आपुले मनीं । राजा येईल म्हणोनियां ॥ ३० ॥
येथें येती म्लेंच्छ लोक । होईल द्विजां उपबाधक ।
प्रकट जाहलों आतां ऐक । येथें आम्हीं असूं नये ॥ ३१ ॥
प्रकट जहाली महिमा ख्याति । पहावया येती म्लेंच्छ याति ।
आतां आम्हीं रहावें गुप्ती । लौकिकार्थ परियेसा ॥ ३२ ॥
आलें ईश्र्वरनाम संवत्सरु । सिंहराशीं आला असे गुरु ।
गौतमी तीर्थ असे थोरु । यात्राप्रसंगें जावें आता ॥ ३३ ॥
म्हणती समस्त शिष्यांसी । करा आयती वेगेंसीं ।
येतो राजा बोलवावयासी । जावें त्वरित गंगेला ॥ ३४ ॥
ऐकोनि म्हणती शिष्यजन । विचार करिती आपणांत आपण ।
जरी येईल राजा यवन । केवीं होय म्हणताति ॥ ३५ ॥
ऐसें मनीं विचारिती । काय होईल पहावें म्हणती ।
असे नृसिंहसरस्वती । तोचि रक्षील आम्हांसी ॥ ३६ ॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । होते गाणगापुरीं ख्याति ।
राजा यवना जाहली मति । पूर्वसंस्कारें परियेसा ॥ ३७ ॥
स्फोटकाच्या दुःखें राजा । अपार कष्टला सहजा ।
नानापरीचीं औषधें निजा । करितां तया न होय बरवें ॥ ३८ ॥
मग मनीं विचार करी । स्फोटकें व्यापिलें अपरांपरी ।
वैद्याचेनि नव्हे दूरी । काय करणें म्हणतसे ॥ ३९ ॥
बोलावूनि विप्रांसी । पुसे काय उपाव यासी ।
विप्र म्हणती रायासी । सांगो ऐका एकचित्तें ॥ ४० ॥
पूर्वजन्म पाप करितां । व्याधिरुप होऊनि पीडितां ।
दानधर्म द्यावें तीर्था । व्याधि जाय परियेसी ॥ ४१ ॥
अथवा भल्या सत्पुरुषासी । भजावें आपण भावेंसीं ।
त्याचे दृष्टिसुधारसीं । बरवें होय परियेसा ॥ ४२ ॥
सत्पुरुषाचे कृपादृष्टीं । पापें जातीं जन्म साठी ।
मग कैचा रोग पोटीं । स्फोटकादि त्वरित जाय ॥ ४३ ॥
ऐकोनियां विप्रवचन । राजा करीतसे नमन ।
मातें तुम्ही न म्हणा यवन । दास आपण विप्रांचा ॥ ४४ ॥
पूर्वापार जन्मीं आपण । केली सेवा श्रीगुरुचरण ।
पापास्तव जन्मलों जाण । यवनाचे कुळीं देखा ॥ ४५ ॥
एखादा पूर्ववृत्तांत । मातें निरोपावा त्वरित ।
महानुभावदर्शन होतां । कवणाचा रोग गेला असे ॥ ४६ ॥
रायाचें वचन ऐकोनि । विचार करिती विप्र मनीं ।
सांगू नये इये स्थानीं । एकांतस्थळ पाहिजे ॥ ४७ ॥
तुम्ही राजे म्लेंच्छयाती । समस्त तुम्हां निंदा करिती ।
आम्ही असों द्विजयाती । केवीं सांगणें म्हणताति ॥ ४८ ॥
विप्रवचन ऐकोन । विनवीतसे तो यवन ।
चाड नाहीं यातीवीण । आपणास तुम्ही उद्धरावें ॥ ४९ ॥
ऐसें रायाचें मन । अनुतप्त जहालें असे जाण ।
मग निरोपिती ते ब्राह्मण । तया रायासी परियेसा ॥ ५० ॥
विप्र म्हणती रायासी । स्थान बरवें पापविनाशी ।
जावें तुम्ही सहजेसीं । विनोदार्थ परियेसा ॥ ५१ ॥
तेथें स्थळ असे बरवें । एकांतस्थान पहावें ।
स्नान करावें मनोभावें । एकचित्तें परियेसा ॥ ५२ ॥
ऐकोनिया विप्रवचन । संतोषला राजा आपण ।
निघाला त्वरित तेथोन । पापविनाश तीर्थासी ॥ ५३ ॥
समस्तांतें राहवूनि । एकला गेला तयास्थानीं ।
स्नान करितां तत्क्षणीं । आला एक यति तेथें ॥ ५४ ॥
राजा देखोनि तयासी । नमन केलें भावेंसीं ।
दावीतसे स्फोटकासी । म्हणे उपशमन केवीं होय ॥ ५५ ॥
ऐकोनि तयाचें वचन । सांगता झाला तो विस्तारोन ।
महानुभावाचें होता दर्शन । तुज बरवें होईल ॥ ५६ ॥
पूर्वी याचे आख्यान । सांगेन ऐक विस्तारोन ।
एकचित्त करुनि मन । ऐक म्हणती तये वेळी ॥ ५७ ॥
अवंती म्हणिजे थोर नगरीं । होता एक दुराचारी ।
जन्मोनियां विप्रउदरीं । अन्योन्य रहाटतसे ॥ ५८ ॥
आपण असे मदोन्मत्त । सकळ स्त्रियांसवें रमत ।
संध्यास्नान केले त्यक्त । अन्यमार्गे रहाटतसे ॥ ५९ ॥
ऐसा दुराचारीपणें । रहाटत होता तो ब्राह्मण ।
पिंगला म्हणजे वेश्या जाण । तयेसवें वर्तत असे ॥ ६० ॥
न करी कर्म संध्यास्नान । रात्रंदिवस वेश्यागमन ।
तिचे घरींचें भक्षी अन्न । येणेंपरी नष्टला असे ॥ ६१ ॥
ऐसें असतां वर्तमानीं । ब्राह्मण होता वेश्यासदनीं ।
तेथें आला एक मुनि । ‘ ऋषभ ‘ नामा महायोगी ॥ ६२ ॥
तया देखोनि दोघेंजण । करिती साष्टांगीं नमन ।
भक्तिभावेंकरुन । घेऊनि आलीं मंदिरांत ॥ ६३ ॥
बसों घालिती पीठ बरें । पूजाकरिती षोडशोपचारें ।
अर्घ्यपाद्य देवोनि पुढारें । गंधाक्षता लाविताति ॥ ६४ ॥
नानापरिमळ पुष्पजाती । तया योगियासी पूजिती ।
परिमळ द्रव्य अनेक रीतीं । वाहिलें तया योगेश्र्वरा ॥ ६५ ॥
चरणतीर्थ धरुन । पान करिती दोघेजण ।
त्यासी करविती भोजन । नानापरी पक्वानेसीं ॥ ६६ ॥
करवूनियां भोजन । केलें हस्तप्रक्षालन ।
बरवा पलंग आणोन । देती तया योगियासी ॥ ६७ ॥
तयावरी केलें शयन । तांबूल देती आणोन ।
करिती पादसेवन । भक्तिभावें दोघेजण ॥ ६८ ॥
निद्रिस्त झाला योगेश्र्वर । दोघें करिती नमस्कार ।
उभें राहोनि चारी प्रहर । सेवा केली भावेंसीं ॥ ६९ ॥
उदय झाला दिनकरासी । संतोषला तो तापसी ।
निरोप घेऊनि संतोषी । गेला आपुल्या स्थानासी ॥ ७० ॥
ऐसें विप्रें वेश्याघरीं । क्रमिले क्वचित् दिवसवरी ।
प्राय गेली त्याचे शरीरीं । वृद्धाप्य जाहलें तयासी ॥ ७१ ॥
पुढें तया विप्रासी । मरण आलें परियेसी ।
पिंगला नाम वेश्येसी । दोघे पंचत्व पावली ॥ ७२ ॥
पूर्वकर्मानुबंधेसीं । जन्म झाला राजवंशी ।
दशार्णवाधिपतीच्या कुशीं । वज्रबाहूचे उदरांत ॥ ७३ ॥
तया वज्रबाहूची पत्नी । नाम तिचें असे ‘ सुमती ‘ ।
जन्म जाहला तिचे पोटीं । तोचि विप्र परियेसा ॥ ७४ ॥
तया वज्रबाहूसी । ज्येष्ठ राणी-गर्भेसी ।
उद्भवला विप्र परियेसीं । राजा समारंभ करीतसे ॥ ७५ ॥
देखोनियां तिचे सवतीसी । क्रोध आला बहुवसीं ।
गर्भ झाला सपत्नीसी । म्हणोनि धरिला द्वेष मनीं ॥ ७६ ॥
सर्पगरळ आणोनि । दिल्हें सवतीस नानायत्नीं ।
गरळ भेदिलें अतिगहनीं । तया राया-ज्येष्ठस्त्रियेसी ॥ ७७ ॥
दैवयोगे न ये मरण । भेदिलें विष महादारुण ।
सर्व शरीरीं झाले व्रण । महाकष्ट भोगीतसे ॥ ७८ ॥
ऐशापरी राजपत्नी । झाली प्रसूत बहुकष्टेनीं ।
उपजतां बाळाचे तनीं । सर्वांगी व्रण मातासुतासी ॥ ७९ ॥
महाक्लेशीं पीडित । सर्वांगीं स्फोटक बहुत ।
रात्रंदिवस आक्रंदत । कष्टत होती परियेसा ॥ ८० ॥
विष व्यापिलें सर्वांगासी । म्हणोनि आक्रंदती दिवानिशीं ।
दुःख करी राजा क्लेशी । म्हणे काय करुं आतां ॥ ८१ ॥
देशोदेशींच्या वैद्यांसी । बोलाविती चिकित्सेसी ।
वेंचिती द्रव्य अपारेंसीं । कांही केलिया नव्हे बरवें ॥ ८२ ॥
तिथे माता-बाळकांसी । व्रण झाले बहुवसीं ।
निद्रा नाही दिवानिशीं । सर्वांगीं कृमि पडले जाणा ॥ ८३ ॥
त्यांते देखोनि रायासी । दुःख झालें बहुवसीं ।
निद्रा नाही दिवानिशीं । त्यांचे कष्ट देखोनियां ॥ ८४ ॥
व्यथेंकरुनि मातासुत । शरीर सर्व कृश होत ।
अन्न उदक नवचे क्वचित । क्षीण जाहलीं येणेंपरी ॥ ८५ ॥
राजा येऊनि एके दिवशीं । पाहे आपुले स्त्री-सुतासी ।
देखोनियां महाक्लेशी । दुःख करी परियेसा ॥ ८६ ॥
म्हणे आतां काय करुं । केवीं करणें प्रतिकारु ।
नाना औषध विचारु । करितां स्वस्थ नव्हेचि ॥ ८७ ॥
स्त्रीपुत्रासी ऐशी गति । जिवंत शव झालीं असतीं ।
यांते नव्हे बरवें निश्र्चितीं । केवीं पाहूं म्हणतसे ॥ ८८ ॥
आतां यांसी पहावयासी । कंटाळा येतो आम्हांसी ।
बरवें नव्हे सत्य यासी । काय करणें म्हणतसे ॥ ८९ ॥
यांतें देखतां आम्हांसी । व्रण लागती देहासी ।
हे असती महादोषी । यांतें त्यजूं म्हणतसे ॥ ९० ॥
जे असती पापीजन । त्यांतें जीवित्व अथवा मरण ।
जहाले देहा न सुटे पाप आपण । भोगल्यावांचोनि परियेसा ॥ ९१ ॥
विचार करुनि मानसीं । बोलावोनि कोळियासी ।
सांगतसे विस्तारेसीं । ऐका श्रोते एकचित्तें ॥ ९२ ॥
राजा म्हणे दूतासी । माझे बोल परियेसीं ।
नेऊनि आपुले स्त्री-पुत्रांसी । अरण्यांत टाकावीं ॥ ९३ ॥
मनुष्यांचा संचार । जेथे नसेल विचार ।
तेथें ठेवी वेगवक्त्र । म्हणे राजा स्त्री-सुतांसी ॥ ९४ ॥
येणेंपरी दूतासी । राजा सांगे विस्तारेंसीं ।
रथ दिधला संजोगेंसी । घेऊनि निघाला झडकरी ॥ ९५ ॥
तिचे दासदासी सकळ । दुःख करिती महा प्रबळ ।
माता पिता बंधु कुळ । समस्त प्रलाप करिताति ॥ ९६ ॥
दुःख करिती नगर-नारी । हा हा पापी दुराचारी ।
स्त्री-पुत्रांसी कैसा मारी । केवीं यातें राना पाठवितो ॥ ९७ ॥
रथावरी बैसवोनि । घेऊनि गेला महारानीं ।
जेथें नसे मनुष्य कोणी । तेथें ठेविलीं परियेसा ॥ ९८ ॥
दूत आला परतोन । सांगे रायासी विस्तारोन ।
महारण्य होतें वन । तेथें ठेविलीं म्हणतसे ॥ ९९ ॥
ऐकोनि राजा संतोषला । दुसरे स्त्रियेसी सांगता झाला ।
दोघांसी आनंद जाहला । वनीं राहिले मातासुत ॥ १०० ॥
मातासुत दोघेजण । पीडताति महाव्रणें ।
कष्टती अन्नोदकावीण । महारण्य वनांत ॥ १०१ ॥
राजपत्नी सुकुमार । तयावरी रोग थोर ।
चालूं न शके, रान घोर । महाकंटक भूमीसी ॥ १०२ ॥
कडिये घेवोनि बाळकासी । जातसे मंदमंद गमनेंसीं ।
आठवी आपुले कर्मासी । म्हणे आतां काय करुं ॥ १०३ ॥
तया वनीं मृगजाति । व्याघ्र सिंह दिसताति ।
सर्प थोर अपरिमिति । हिंडताति वनांतरीं ॥ १०४ ॥
म्हणे मातें व्याघ्र कां न मारी । पुरें मातें आतां संसारी ।
ऐसी पापिणी मी थोरी । वांचोनि काय कामासी ॥ १०५ ॥
म्हणोनि जाय पुढतीं पुढतीं । क्षणक्षणा असे पडती ।
पुत्रासहित चिंता करीती । जातसे वनांत ॥ १०६ ॥
उदकाविणें तृषाक्रांत । देहव्रणें असे पीडित ।
व्याघ्रसर्पांते देखत । भयचकित होतसे ॥ १०७ ॥
देखे वेताळ ब्रह्मराक्षस । कोल्हीं भालुवा परियेस ।
केश मोकळे आपणांस । पाय-मोकळें जातसे ॥ १०८ ॥
ऐसी महारण्यांत । राजस्त्री असे हिंडत ।
पुढें जातां देखिला पंथ । गुरें चरती रानांत ॥ १०९ ॥
तयांपाशीं जावोनि । पुसतसे करुणावचनीं ।
गोरक्षकांतें विनवोनि । मागे उदक कुमारकासी ॥ ११० ॥
गोरक्षक म्हणती तियेसी । जावें तुवां मंदिरासी ।
तेथें उदक बहुवसी । अन्नही तूंतें मिळेल ॥ १११ ॥
म्हणोनि मार्ग दाखविती । हळूंहळूं जाय म्हणती ।
राजपत्नी मार्ग क्रमिती । गेली तया ग्रामासी ॥ ११२ ॥
तया ग्रामीं नरनारी । दिसताति अपरांपरी ।
देखोनि झाली मनोहरी । पुसतसे स्त्रियांसी ॥ ११३ ॥
म्हणे येथें कवण राजा । संतोषी दिसती समस्त प्रजा ।
ऐकोनि सांगती वैश्यराजा । महाधनिक पुण्यवंत ॥ ११४ ॥
याचें नांव ‘ पद्माकर ‘ । पुण्यवंत असे नर ।
तूंतें रक्षील अपार । म्हणोनि सांगती तियेसी ॥ ११५ ॥
इतुकिया अवसरीं । तया वैश्याचिया घरीं ।
दासी होती मनोहरी । तीही आली तियेजवळी ॥ ११६ ॥
येवोनि पुसे ती वृतांत्त । घेवोनि गेली मंदिरांत ।
आपल्या स्वामीसी सांगत । आद्यंत विस्तारेंसी ॥ ११७ ॥
देखोनियां वैश्यनाथ । कृपा करी अत्यंत ।
नेली आपुल्या मंदिरांत । दिधलें एक गृह तिसी ॥ ११८ ॥
पुसोनियां वृत्तांत । वाणिज्य जाहला कृपावंत ।
दिल्हें अन्नवस्त्र बहुत । नित्य तिसी रक्षीतसे ॥ ११९ ॥
ऐसी तया वैश्याघरीं । होती रायाची अंतुरी ।
वर्धतसे पीडा भारी । व्रण न वचे परितेसा ॥ १२० ॥
येणेंपरी राजसती । तया वैश्या घरीं होती ।
वाढिन्नले व्रण सुतीं । प्राणांतक होतसे ॥ १२१ ॥
वर्ततां ऐसें एके दिवसीं । प्राण गेला कुमरकासी ।
प्रलाप करी बहुवसी । राजपत्नी परियेसा ॥ १२२ ॥
मूर्छा येऊनि तये क्षणी । राजपत्नी पडे धरणीं ।
आपुलें पूर्व आठवोनि । महाशोक करीतसे ॥ १२३ ॥
तया वाणिज्य-स्त्रिया देखा । संबोखिताति तये बाळिका ।
कवणेंपरी तिचे दुःखा । शमन नव्हे परियेसा ॥ १२४ ॥
नानापरी दुःख करी । आठवीतसे पूर्वापरी ।
म्हणे ताता माझ्या शौरी । कोठें गेलासी बाळका ॥ १२५ ॥
राजकुळीं पूर्णचंद्र । माझा तूं आनंदवर्ध ।
मातें सांडूनि जातां बोध । काय तूंतें बरवें असे ॥ १२६ ॥
मातापिताबंधुजना । सोडोनि आल्यें, माझ्या प्राणा ।
तुझा भरंवसा होता जाण । मज रक्षिसी म्हणोनि ॥ १२७ ॥
मातें अनाथ करुनि । तूं जातोसि सोडोन ।
आतां मज रक्षिल कवण । प्राण त्यजीन म्हणतसे ॥ १२८ ॥
येणेंपरी राजपत्नी ऐका । शोक करी महादुःखा ।
देखोनियां नगर लोक । दुःख करिती परियेसा ॥ १२९ ॥
समस्त दुःखाहुनी । पुत्रशोक महा वन्हि ।
मातापित्यांतें दाहोनि । भस्म करी परियेसा ॥ १३० ॥
येणेंपरी दुःख करितां । ऋषभ योगी आला त्वरिता ।
पूर्वजन्मींच्या उपकारार्था । पातला तेथें महाज्ञानी ॥ १३१ ॥
योगीशातें देखोनि । वंदिता झाला तो वाणी ।
अर्घ्यपाद्य देवोनि । पूजा केली उपचारें ॥ १३२ ॥
तया समयीं योगीश्र्वर । पुसे कवण दीर्घस्वर ।
शोक करीतसे अपार । कवण असे म्हणतसे ॥ १३३ ॥
सविस्तरें वाणी योगियातें । सांगता झाला वृत्तांत ।
योगीश्र्वर कृपावंत । आला तिये जवळिके ॥ १३४ ॥
म्हणे योगी तियेसी । मूढपणें दुःख करिसी ।
कवण जन्मला भूमीसी । कवण मेला सांग मज ॥ १३५ ॥
देह म्हणजे अदृश्य जाण । जैसा गंगेंत दिसे फेण ।
व्यक्तअव्यक्त सवेंचि होणें । जलीं बुदबुद परियेसा ॥ १३६ ॥
पृथ्वी तेज वायु आप । आकाश मिळोनि शरीर व्याप ।
पंच संयुक्त शरीररुप । दिसतसे परियेसा ॥ १३७ ॥
पांच भूतें पांचा ठायीं । मिळोनि जातां शून्य पाहीं ।
दुःख करितां अवकाश नाहीं । वाया कां वो दुःख करिसी ॥ १३८ ॥
रेतापासोनि उत्पत्ति भूतें । निजकर्में होय निरुतें ।
काळनाथ आकर्षत । वासनेपरी तयां जाणा ॥ १३९ ॥
मायेपासोनि माया उपजे । होय गुण सत्तव रज ।
तमोगुण तेथें सहज । देहलक्षण येणेंपरी ॥ १४० ॥
तीन गुणांपासाव । उपजती मनुष्यभाव ।
सत्त्वगुण असे देव । रजोगुणें मनुष्य जाण ॥ १४१ ॥
तामस तोचि राक्षस । जैसा कां गुण वसे ।
तैसा पिंड जन्म भासे । कधीं स्थिर नव्हेचि ॥ १४२ ॥
या संसार वर्तमानीं । उपजती नर कर्मानुगुणीं ।
जैसे आर्जव असे पूर्वगुणीं । सुखदुःख तैसे घडे ॥ १४३ ॥
कल्पकोटि वर्षांवरी । जिवंत असती सुर जरी ।
तेही न राहती स्थिरी । मनुष्यांचा काय पाड ॥ १४४ ॥
याकारणें ज्ञानीजन । उपजतां न होती संतोषमन ।
जरी मेलिया दुःख न करणें । स्थिर नव्हे देह जाणा ॥ १४५ ॥
गर्भ संभवे जिये वेळीं । नाश म्हणोनि जाणिजे सकळीं ।
कोणी मरती यौवनकाळीं । क्वचिद्वार्धक्यपणीं जाण ॥ १४६ ॥
जैसें कर्म पूर्वार्जित । तेणें परी असे घडत ।
मायामोहें पिता सुत । म्हणती देखा नरदेहीं ॥ १४७ ॥
जैसें लिखित ललाटेसी । ब्रह्मदेव लिही परियेसीं ।
कालकर्म-उल्लंघनासी । शक्ति नव्हे कवणा जाणा ॥ १४८ ॥
ऐसें अनित्य शरीरासी । कां वो माते दुःख करिसी ।
तुझें पूर्वापर कैसी । सांग मज म्हणतसे ॥ १४९ ॥
तुझे जन्मांतरीं जाणा । कवणाची होतीस अंगना ।
किंवा झालीस जननी कवणा । कवण सुताची सांग मज ॥ १५० ॥
ऐसें जाणोनियां मानसीं । वायां कां वो दुःख करिसी ।
जरी बरवें तूं इच्छिसी । शरण जाईं शंकरा ॥ १५१ ॥
ऐसें ऐकोनि राजपत्नी । करी योगियासी विनंति ।
आपणासी जाहली ऐसी गति । राज्यभ्रष्ट होऊनि आल्यें ॥ १५२ ॥
मातापिता बंधुजना । सोडोनि आल्यें मी राना ।
पुत्र होता माझा प्राण । भरवंसा मज तयाचा ॥ १५३ ॥
तया जाहली ऐशी गति । वांचोनि आपण काय प्रीति ।
मरण व्हावें मज निश्र्चिती । म्हणोनि चरणीं लागली ॥ १५४ ॥
ऐसें निर्वाण देखोनि । कृपा उपजे योगियामनीं ।
पूर्व उपकार स्मरोनि । प्रसन्न जाहला तये वेळीं ॥ १५५ ॥
भस्म काढूनि तये वेळीं । लाविलें प्रेताचे कपाळीं ।
घालितां त्याचे मुखकमळीं । प्राण आला परियेसा ॥ १५६ ॥
बाळक बैसलें उठोनि । सर्वांग झालें सुवर्णवर्णी ।
माता सुत दोघे जणी । व्रण गेले तात्काळी ॥ १५७ ॥
राजपत्नी पुत्रासहित । करी योगियासी दंडवत ।
ऋषभयोगी कृपावंत । आणिक भस्म प्रोक्षीतसे ॥ १५८ ॥
तात्काळिक दोघेजणासी । शरीर झालें सूर्यसंकाशी ।
शोभायमान दिसे ती कैसी । दिव्य देह उभय वर्ग ॥ १५९ ॥
प्रसन्न झाला योगेश्र्वरु । तये वेळीं दिधला वरु ।
तुम्हां नव्हे कधीं जरु । प्रायरुप चिरंजीव ॥ १६० ॥
तुझा सुत भद्रायुषी । कीर्तिवंत होईल परियेसीं ।
राज्य करील बहुवसी । पित्याहून अधिक जाणा ॥ १६१ ॥
ऐसा प्रसन्न होऊनि । योगी गेला तत्क्षणीं ।
ऐक राया एकोमनीं । सत्पुरुषाचें संनिधान ॥ १६२ ॥
सत्पुरुषाची सेवा करितां । तुझा स्फोटक जाईल त्वरिता ।
आतां न करीं चिंता । दृढ धरीं भाव एक ॥ १६३ ॥
ऐसें राजा ऐकोनि । नमन करी तये क्षणीं ।
विनवीतसे कर जोडूनि । कोठें असे सत्पुरुष ॥ १६४ ॥
मातें निरोपावें आतां । जाईन आपण तेथें त्वरिता ।
त्याचें चरण दर्शन होतां । होईल बरवें म्हणतसे ॥ १६५ ॥
ऐकोनि रायाचें वचन । सांगतसे मुनि आपण ।
भीमातीरीं गाणगाभुवन । असे तेथें परमपुरुष ॥ १६६ ॥
तयापाशीं तुवां जावें । दर्शनमात्रें होईल बरवें ।
ऐकोनि राजा एकोभावें । निघता झाला तये वेळीं ॥ १६७ ॥
एकोभावें राजा आपण । निघाला श्रीगुरुदर्शना ।
प्रयाणांतरी करी प्रयाण । आला गाणगापुरासी ॥ १६८ ॥
ग्रामीं पुसे सकळिकांसी । ऐकों येथें एक तापसी ।
रुप धरी संन्यासी । कोठें आहे म्हणोनियां ॥ १६९ ॥
भयाभीत झालें सकळिक । म्हणती आतां नव्हे निकें ।
श्रीगुरुसी पुसतो ऐक । काय करील न कळे म्हणती ॥ १७० ॥
कोणी न बोलती तयासी । राजा कोपला बहुवसीं ।
म्हणे आलों भेटीसी । दाखवा आपणासी म्हणतसे ॥ १७१ ॥
मग म्हणती समस्त लोक । अनुष्ठानस्थानीं असती निक ।
अमरजासंगमीं माध्याह्निक । करोनि ग्रामीं येताति ॥ १७२ ॥
ऐसें ऐकोनि म्लेंच्छ देखा । समस्तां वर्जूनि आपण एका ।
बैसोनियां आंदोलिका । गेला तया स्थानासी ॥ १७३ ॥
दुरोनि देखतां श्रीगुरुसी । चरणीं चाले म्लेंच्छ परियेंसी ।
जवळी गेला पहावयासी । नमन करुनि उभा राहे ॥ १७४ ॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । कां रे रजका कोठें अससी ।
बहुत दिवसां भेटलासी । आमचा दास होवोनियां ॥ १७५ ॥
ऐसें वचन ऐकोनि । म्लेंच्छ झाला महाज्ञानी ।
पूर्वजन्म स्मरला मनीं । करी साष्टांगी नमस्कार ॥ १७६ ॥
पादुकांवरी लोळे आपण । सद्गदित अंतःकरण ।
अंगीं रोमांचळ उठोन । आनंदबाष्पें रुदन करी ॥ १७७ ॥
पूर्वजन्म आठवोन देखा । रोदन करी अति दुःखा ।
कर जोडूनि विनवी ऐका । नानापरी स्तोत्र करी ॥ १७८ ॥
राजा म्हणे श्रीगुरुसी । कां उपेक्षिलें आम्हांसी ।
झालों आपण परदेशी । चरणावेगळें केलें मज ॥ १७९ ॥
अंधकारसागरांत । मज घातलें कां कूपांत ।
होऊनि मी मदोन्मत्त । विसरलों चरण तुझे ॥ १८० ॥
संसारसागरमायाजाळ । बुडालों आपण दुर्मति केवळ ।
सेवा न करीं श्रीचरणकमळ । दिवांध आपण जाहलों ॥ १८१ ॥
होतासि तूं जवळी निधान । नोळखों आम्ही मतिहीन ।
तमांधकारीं वेष्ठोन । चरण विसरलों आपण तुझे ॥ १८२ ॥
तूं भक्तजनां नुपेक्षिसी । निर्धार होतो माझे मानसीं ।
अज्ञानसागरीं आम्हांसी । कां घातलें स्वामिया ॥ १८३ ॥
उद्धरावें आतां मज । आलों आपण याचि काज ।
होवोनि तुझे चरणरज । असेन आतां जन्म पुरे ॥ १८४ ॥
ऐसें नानापरी देखा । स्तुति केली रायें ऐका ।
श्रीगुरु म्हणती भक्त निका । तुझ्या वासना पुरतील ॥ १८५ ॥
राजा म्हणे श्रीगुरुसी । राजस्फोट आपणासी ।
व्यथा होतसे प्रयासी । कृपादृष्टीनें पहावें ॥ १८६ ॥
ऐसें वचन ऐकोन । श्रीगुरु करिती हास्यवदन ।
स्फोटक नाहीं दाखवीं म्हणोन । पुसताती यवनासी ॥ १८७ ॥
राजा पाहे स्फोटकासी । न दिसे स्फोटक अंगासरसी ।
विस्मय करीतसे मानसीं । पुनरपि चरणीं माथा ठेवी ॥ १८८ ॥
राजा म्हणे स्वामियासी । तुझें प्रसन्नत्व आम्हांसी ।
राज्य पावलों मी संतोषी । अष्टैश्र्वर्य भोगिलें ॥ १८९ ॥
पुत्रपौत्र देखिले नयनीं । जहालों पूर्ण अंतःकरणी ।
आतां असे एक मनीं । ऐश्र्वर्य माझें अवलोकावें ॥ १९० ॥
भक्तवत्सल ब्रीद तुझें । वासना पुरवावी माझी ।
इंद्रियसंसार उतरोनि ओझें । लीन होईन तुझें चरणीं ॥ १९१ ॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । आम्ही तापसी संन्यासी ।
येऊं नये तुझे नगरासी । महापातकें होती तेथें ॥ १९२ ॥
नगरीं नित्य धेनुहत्या । यवनयाति तुम्ही सत्या ।
जीवहिंसा पापकृत्या । वर्जावें आतां निर्धारें ॥ १९३ ॥
सर्व अंगीकार करोनि । राजा लागे दोन्ही चरणीं ।
म्हणे मी दास पुरायनीं । पूर्वांतरीं दृष्टि देणें ॥ १९४ ॥
पूर्व माझा जन्म रजक । स्वामीवचनें राज्य विशेष ।
पावोनि देखिलें नाना सुख । उणें एक म्लेंच्छजाति ॥ १९५ ॥
दर्शन होतां तुझे चरण । संतुष्ट झाले अंतःकरण ।
पुत्रपौत्र दृष्टीनें पाहणें । मग मी राहीन तुझे सेवे ॥ १९६ ॥
ऐसें नानापरी देखा । राजा विनवी विशेखा ।
पायां पडे क्षणक्षणिका । अतिकाकुळती येतसे ॥ १९७ ॥
श्रीगुरु मनीं विचारती । पुढें होणार असे गति ।
कलियुगीं असे दुर्जनयाति । गौप्य असतां पुढें बरवें ॥ १९८ ॥
सहज जावें सिंहस्थासी । महातीर्थ गौतमीसी ।
जावें आतां भरंवसीं । येथोनिया गौप्य व्हावें ॥ १९९ ॥
ऐसें मनीं विचारुनि । श्रीगुरु निघाले संगमाहूनि ।
राजा आपुले सुखासनीं । बैसवी प्रीतीकरुनियां ॥ २०० ॥
पादुका घेतल्या आपुले करीं । सांगातें येतसे चरणचारी ।
श्रीगुरु म्हणती आरोहण करी । लोक निंदा तुज करिती ॥ २०१ ॥
राष्ट्राधिपति तुज म्हणती । जन्म तुझा म्लेंच्छयातीं ।
ब्राह्मणसेवें तुज हांसती । जाति दूषण करितील ॥ २०२ ॥
राजा म्हणे स्वामी ऐक । कैंचा राजा मी रजक ।
तुझे दृष्टीं असे निक । लोह सुवर्ण होतसे ॥ २०३ ॥
समस्तांसी राजा आपण सत्य । परि रजक मी गा तुझा भक्त ।
पूर्ण झाले मनोरथ । तुझें दर्शन झालें मज ॥ २०४ ॥
इतुकिया अवसरीं । समस्त मिळाले दळ भारी ।
मदोन्मत्त असती कुंजरी । वारु नाना वर्णांचे ॥ २०५ ॥
उभा राहोनि राजा देखा । समस्त दाखवी सैन्यका ।
संतोषोनि अति हर्षका । आपुलें ऐश्र्वर्य दावीतसे ॥ २०६ ॥
श्रीगुरु निरोपिती यवनासी । आरोहण करी वारुवेसी ।
दूरी जावें नगरासी । निरोप आमुचा नको मोडूं ॥ २०७ ॥
श्रीगुरुवचन ऐकोन । समस्त शिष्यांतें आरोहण ।
देता झाला तो यवन । आपण वाजीं आरुढला ॥ २०८ ॥
आनंद बहु यवनाचे मनीं । हर्षनिर्भर न माये गगनीं ।
श्रीगुरुभेटी झाली म्हणोनि । अत्योल्हास करीतसे ॥ २०९ ॥
श्रीगुरु बोलती यवनासी । म्हणती जाहलों अतिसंतोषी ।
तुवां भक्ति केलियासी । संतोषलों आपण आजि ॥ २१० ॥
आम्ही संन्यासी तापसी । नित्य करावें अनुष्ठानासी ।
तुम्हांसमागमें मार्गासी । न घडे वेळ संधीसमयो ॥ २११ ॥
यासी उपाय सांगेन । अंगीकारीं तूं ज्ञानें ।
पुढें जाऊं आम्ही गहन । स्थिर यावें तुम्ही मागें ॥ २१२ ॥
पापविनाशी तीर्थासी । भेटी होईल तुम्हांसी ।
ऐसें म्हणोनि रायासी । अदृश्य झाले श्रीगुरुमूर्ति ॥ २१३ ॥
समस्त शिष्यांसमवेत । श्रीगुरु गौप्य झाले त्वरित ।
मनोवेगें मार्ग क्रमीत । गेले विदुरानगरासी ॥ २१४ ॥
पापविनाशी तीर्थासी । श्रीगुरु पातले त्वरितेंसी ।
राहिले तेथें अनुष्ठानासी । समस्त येती भेटीतें ॥ २१५ ॥
साखरे सायंदेवाचा सुत । आला भेटीस नागनाथ ।
नानापरी पूजा करीत । समाराधना आरंभिली ॥ २१६ ॥
नेऊनियां आपुले घरा । पूजा केली षोडशोपचारा ।
आरती करी एक सहस्त्र । समाराधना केली बहुत ॥ २१७ ॥
इतुकें होतां झाली निशी । श्रीगुरु म्हणती नागनाथासी ।
सांगोनि म्लेंच्छासी । पापविनाशीं भेटों म्हणोनि ॥ २१८ ॥
जावें आम्हीं तया स्थानासी । येथें राहतां परियेसीं ।
उपद्रव होईल ब्राह्मणांसी । विप्रगृहा म्लेंच्छ येतां ॥ २१९ ॥
ऐसें सांगोनि आपण । गेले पापविनाशीं जाण ।
बैसोनियां शुभासन । अनुष्ठान करीत होते ॥ २२० ॥
इतुकिया अवसरीं । राजा इकडे काय करी ।
श्रीगुरु न दिसती दळभारीं । म्हणोनि चिंता करीतसे ॥ २२१ ॥
म्हणे कटकटा काय झालें । श्रीगुरुनाथें मज उपेक्षिलें ।
काय माझी चुकी देखिली । म्हणोनि गेले निघोनियां ॥ २२२ ॥
मागुती मनीं विचारी । पुढें जातों म्हणोनि येरी ।
पापविनाशतीर्थातीरी । भेटीं देवो म्हणती मज ॥ २२३ ॥
न कळे महिमा श्रीगुरुचा । कवण जाणती अंत त्याचा ।
दैव बरवें होतें आमुचें । चरणदर्शन झालें आजि ॥ २२४ ॥
राजस्फोटक होता मज । आलों होतों याचि काज ।
कृपानिधि श्रीगुरुराज । भेटी झाली पुण्य माझें ॥ २२५ ॥
पुढें गेले हें निश्र्चित । म्हणोनि निघाला त्वरित ।
दिव्य वारुवरी आरुढत । निघाला शीघ्र परियेसा ॥ २२६ ॥
चतुश्र्चत्वारि क्रोश देखा । राजा पातला दिवसें एका ।
पापविनाशीं तीर्था निका । अवलोकीतसे श्रीगुरुसी ॥ २२७ ॥
विस्मय करी अति मानसीं । येऊनि लागला चरणासी ।
विनवीतसे भक्तीसीं । गृहाप्रति यावें म्हणतसे ॥ २२८ ॥
नगर सर्व श्रृंगारिलें । प्रवाळ-मोतींतोरण केलें ।
गुडिया मखर बांधविलें । समारंभ करी नगरांत ॥ २२९ ॥
बैसवोनियां पालखींत । आपण चरणचालीं चालत ।
नवरत्नें असे ओंवाळीत । नगर लोक आरत्या आणिती ॥ २३० ॥
ऐशा समारंभे राजा देखा । घेऊनि गेला श्रीगुरुनायका ।
विस्मय करिती सकळिक । महदाश्र्चर्य म्हणताति ॥ २३१ ॥
लोक म्हणती म्लेंच्छयाति । पहा हो विप्रपूजा करिती ।
राजा अनाचारी म्हणती । जातिधर्म सांडिला आजि ॥ २३२ ॥
ज्याचें पाहूं नये मुख । त्याची सेवा करितो हरिखें ।
राजा नष्ट म्हणोनि सकळिक । म्लेंच्छयाति बोलती ॥ २३३ ॥
विप्रकुळ समस्त देखा । संतोष करिती अतिहरुषा ।
राजा झाला विप्रसवेक । आतां बरवें राज्यासी ॥ २३४ ॥
ऐसा राजा असतां बरवें । ज्ञानवंत असे स्वभावें ।
ब्रह्मद्वेषी नव्हे पहा वो । पुण्यश्र्लोक म्हणती तयासी ॥ २३५ ॥
नगरलोक पहावया येती । नमन करिती अतिप्रीतीं ।
राजे चरण चालती । लोक म्हणती आश्र्चर्य ॥ २३६ ॥
एक म्हणती हा होय देव । म्हणोनि भजतो म्लेंच्छराव ।
या कलियुगीं अभिनव । देखिलें म्हणती सकळिक ॥ २३७ ॥
सवें वाजंत्र्यांचे गजर । बंदीजन वाखाणिती अपार ।
राजा आपण हर्षनिर्भर । घेऊनि जातो श्रीगुरुसी ॥ २३८ ॥
नानापरी दिव्यवस्त्रें । द्रव्य ओंवाळी अमितें ।
टाकीतसे राजा तेथें । भिक्षुक तुष्तले बहुत देखा ॥ २३९ ॥
ऐशा समारंभें देखा । घेऊनि गेला राजा ऐका ।
महाद्वारा पातला सुखा । पायघडी आंथुरती ॥ २४० ॥
नानापरेंचीं दिव्यांबरे । मार्गी आंथुरिती पवित्र ।
वाजती भेरी वाजंतरे । राजगृहा पातले ॥ २४१ ॥
महासिंहासनस्थानीं । श्रृंगार केला अतिगहनीं ।
जगद्गुरुतें नेऊनि । सिंहासनीं बैसविलें ॥ २४२ ॥
समस्त लोक बाहेर ठेवोन । श्रीगुरु गेले एकले आपण ।
सवें शिष्य चवघेजण । जवळी होते परियेसा ॥ २४३ ॥
अंतःपुरींचे कुलस्त्रियांसी । पुत्रपौत्र सहोदरांसी ।
भेटविले राजें परियेसीं । साष्टांगीं नमस्कारिती ॥ २४४ ॥
राजा विनवी स्वामियासी । पौष्ये देखिलें चरणांसी ।
न्याहाळावें कृपादृष्टीसीं । म्हणोनि चरणा लागला ॥ २४५ ॥
संतोषले श्रीगुरुमूर्ति । त्यासी आशीर्वाद देती ।
राजयातें बोलाविती । पुसताति गृहवार्ता ॥ २४६ ॥
श्रीगुरु म्हणती रायासी । संतुष्ट झालास कीं मानसीं ।
अजूनि व्हावें की भाविसी । विस्तारोनि सांग म्हणती ॥ २४७ ॥
राजा विनवी स्वामियासी । अंतर पडलें श्रीचरणांसी ।
राज्य केलें बहुवसीं । आतां द्यावी चरणसेवा ॥ २४८ ॥
ऐसें ऐकोनि श्रीगुरु म्हणती । आमुची भेटी श्रीपर्वती ।
तुझे पुत्र राज्य करिती । तुवां यावें भेटीसी ॥ २४९ ॥
ऐसा निरोप देऊनि । श्रीगुरु निघाले तेथोनि ।
राजा विनवी चरण धरोनि । ज्ञान मजला असावे ॥ २५० ॥
कृपासिंधु श्रीगुरुनाथ । ज्ञान होईल ऐसें म्हणत ।
आपण निघाले त्वरित । गेले गौतमी-यात्रेसी ॥ २५१ ॥
स्नान करोनि गौतमीसी । आले गाणगापुरासी ।
आनंद झाला समस्तांसी । श्रीगुरुचरणदर्शनें ॥ २५२ ॥
संतोषी जाहले समस्त लोक । पाहों येती कौतुक ।
वंदिताति सकळिक । आरति करिती मनोभावें ॥ २५३ ॥
समस्त शिष्यांते बोलाविती । श्रीगुरु त्यांसी निरोपिती ।
प्रगट झाली बहु ख्याति । आतां रहावें गौप्य आम्हीं ॥ २५४ ॥
यात्रारुपें श्रीपर्वतासी । निघालों आतां परियेसीं ।
प्रगट बोल हाचि स्वभावेंसीं । गौप्यरुपें राहूं येथेंचि ॥ २५५ ॥
स्थान आमुचें गाणगापुर । येथून न वचों निर्धार ।
लौकिकमतें अवधारा । बोल करितों श्रीशैलयात्रा ॥ २५६ ॥
प्रगट निघों यात्रेसी । वास निरंतर गाणगाभुवनासी ।
भक्तजन तारावयासी । राहूं आम्ही निरंतर ॥ २५७ ॥
कठिण दिवस युगधर्म । म्लेंच्छराज्य क्रूरकर्म ।
प्रगट असतां घडे अधर्म । समस्त म्लेंच्छ येथें येती ॥ २५८ ॥
राजा आला म्हणोनि । ऐकिलें जाती यवनीं ।
सकळ येतील मनकामनी । म्हणोनि गौप्य राहों आतां ॥ २५९ ॥
ऐसें म्हणोनि शिष्यांते । सांगते झाले श्रीगुरुनाथ ।
सिद्ध सांगे नामधारकाप्रत । चरित्र ऐसें श्रीगुरुचें ॥ २६० ॥
पुढें येतील दुर्दिन । कारण राज्य यवन ।
समस्त येतील करावया भजन । म्हणोनि गौप्य राहों आतां ॥ २६१ ॥
लोकिकार्थ दाखवावयासी । निघाले आपण श्रीशैल्यासी ।
कथा असे अति विशेषी । सिद्ध म्हणे नामधारका ॥ २६२ ॥
गंगाधराचा सुत । सरस्वती असे विनवीत ।
प्रत्यक्ष असे श्रीगुरुनाथ । देखिला आम्ही दृष्टांत गाणगापुरीं ॥ २६३ ॥
जे भजतील भक्तजन । त्यांच्या पुरतील मनकामना ।
संदेह न धरावा अनुमान । त्वरित सिद्धि असे जाणा ॥ २६४ ॥
न लागतां कष्ट सायासी । अप्रयासें काम्यवशी ।
त्वरित जावें गाणगापुरासी । कल्पवृक्ष तेथें असे ॥ २६५ ॥
जें जें कल्पितील फळ । त्वरित पावतील सकळ ।
धनधान्यादि पुत्रफळ । शीघ्र पावतील निर्धारें ॥ २६६ ॥
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । हें गुरुचरित्र दिनीं निशीं ।
मनोभावें वाचनेंसीं । सकळ कामना पुरतील ॥ २६७ ॥
॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ
श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारक संवादे
सार्वभौमस्फोटकशमनऐश्र्वर्यावलोलोकनं
नाम पंचाशत्तमोऽध्यायः ॥
श्रीगुरुदत्तात्रेर्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥